He korero whakarapopoto
He whai hiranga te āhuarangi ki te ao Māori. Ka whai pānga ngā marama, ngā hau me ngā ua ki ngā mahi whakatipu kai, hī ika hoki. Kāore i ārikarika ngā tūmomo kupu hei whakamārama ake i te āhua o te rangi. Arā anō ngā kōrero tuku iho mō te hau, te whatitiri, te uenuku me te nui kē atu o ngā tūmomo tohu taiao.
Te riri a Tāwhirimātea
Ko Tāwhirimātea te atua o ngā hau. Ka noho piri ōna mātua a Ranginui rāua ko Papatūānuku. Nā ngā tungāne a Tāwhirimātea i whakawehe i o rātou mātua kia tiaho te mārama ki te ao. Heoi i whakahē a Tāwhirimātea i tēnei. Nā tana riri ka tonoa e ia āna tamariki i ngā hau e whā me ngā kapua hei karawhiu i te ua me te whatitiri.
Ka haukerekerehia i konei ngā rākau o te wao tapu a tōna tungāne a Tāne. Heoi kore rawa i hinga i a Tāwhirimātea tērā o ōna tungāne, a Tūmatauenga. Ko ia hoki te atua o te tangata. E haere tonu ana te pakanga a te tangata ki ngā uri o Tāwhirimātea i ēnei rā.
Ngā marama
- Hei te kōanga kua ngakia te one mō te whakatipu kai. E whai pānga ana te kōanga ki te kupu kō. Ka tīmata te kōanga i te Hepetema ki te tuakoi tonga.
- Ka whiti mai te whetū nui a Rehua ki te tuakoi tonga hei tohu i te marama raumati. Nā te kitakita o te kīkihitara i te hau mahana o te raumati, ka whakaritea ko ngā manu a Rehua.
- He wā pai te ngahuru. Koinei te wā ka o te hauhake kai. He ōrite te ngahuru ki te kupu tekau: Ko Huitanguru-Poutūterangi te marama tua ngahuru a te maramataka Māori.
- Ka kōhiti te whetū Takurua, kua tīmata te wā takurua.
Kapua
Ka tapaina ngā tūmomo kapua i runga i tōna āhua. He wā ka whakaritea ētahi kapua ki te tātua, ki te rārangi oneone rānei. Ka taea te Māori te pānui i te kapua mō te āhua o te rangi. Ko ngā kapua ka kawe i te hau me te ua, he atiru.
Rain (ua)
He maha ngā tūmomo ua o Aotearoa. Ka mate ana he tangata, ka whakaritea te ua ki te roimata.
Hau
Kei ia iwi ōna ingoa ake mō ngā hau o tōna takiwā. Ki Taranaki, ko te ‘pieke’ te ingoa mō tētahi hau kawe ua ka pā mai i te rāwhiti. Ka hiahiatia e te iwi te puta ki te hī, kua tuku karakia ngā tohunga hei whakamārire i ngā hau.
Te whatitiri me te uira
Ko Whaitiri te atua o te whatitiri. Ko Tama-te-uira te atua o te uira. Ka pohū ana te uira ki runga maunga, he rua kanapu tērā. He tohu mate tēnei.