Te korenga o ngā oati hoko
Ka tau ngā hoko whenua i runga i te kōrero mō ngā painga o te noho mai o te Pākehā. Ka hikaka te Māori ki ngā mākete, ngā taonga me ngā hangarau hou. Nā te Māori i whāngai ngā tāone tōmua ki te kai. Ka hokona ngā whenua Māori hei whakatū tāone. Nō te rironga o ngā whenua pāmu, ka riro ki ētahi atu te mahi whakataka kai mā ngā tāone. Orua te tū o ngā pokapū matua hei tāone nunui: arā ko Ōtepoti i te tau 1865, ko Ōtautahi i te tau 1868, ko Te Whanganui-a-Tara i te tau 1870, ko Tāmaki i te tau 1871.
Māori ki Ōtepoti
I te tau 1844 ka whakaae ngā rangatira o Ngāi Tahu a Taiaroa rāua ko Karetai kia hokona te poraka whenua o Otākou, kia wātea ai ki te noho Pākehā. I ngā whakawhitiwhiti kōrero mō te hoko, ka whakatauhia ngā ngā tumu herenga waka o te Māori ki Ōtepoti. Tāpiri atu, ka kōrerotia te rāhui i ngā whenua whakatekau, engari kīhai ngā Māori i whiwhi. Ka moe ngā kaipatu tohorā me ngā wāhine Māori. Taro kau iho ka matemate ngā Māori i ngā tahumaero a te Pākehā. Ko te wawata a Ngāi Tahu, ina ka noho te Pākehā, ka kaha ngā mahi hokohoko. Heoi, nō te tekau tau atu i 1840, nā te rironga o te whenua me te haumate o te iwi, hauwarea a Ngāi Tahu i te tāone o Ōtepoti.
Māori ki Ōtautahi
Ko te nuinga o te rohe o Waitaha ka hokona atu e Ngāi Tahu ki te kāwanatanga i te tau 1848. Ka waitohu ngā rangatira o Ngāi Tahu i te tāpaetanga hoko i whakaritea e te Kaikomihana e Te Keepa (Henry Tacy Kemp) ki Akaroa. Ki tā te tāpaetanga, ka pupuri tonu i a Ngāi Tahu ōna kāinga tae atu ki ētahi whenua rāhui. Heoi, nō te rūritanga o te whenua, ka whakakoretia, ka whakapakuhia rānei aua whenua rāhui. Koinei tētahi o ngā take nui i te kereme o Ngāi Tahu ki te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi i te tau 1986. Waihoki ki Ōtepoti, ka memeha ngā kaupapa tauhokohoko a Ngāi Tahu ki Waitaha i te rironga o ōna whenua.
Te Pōkiha
Ko Te Pura tētahi o ngā Pākehā tōmua ka hīkoikoi haere i ngā tiriti o Te Whanganui-a-Tara me te kōrero Māori ki a Ngatau Omahuru, tana kaiāwhina ture. I kāhakina a Omahuru i Taranaki i a ia e taitama ana, ā, nā Te Pōkiha te pirimia (William Fox) ia i whāngai. Nāna te tamaiti i tapa ki tōna anō ingoa. Ka kuraina ia ki te Kāreti o Te Whanganui-a-Tara, nō mua ka haere ki ngā whenua puta noa i te ao, kātahi ka ako i te ture. I te wā ka haere a Te Pura ki ngā kōti whenua i te raki, ka tūtaki anō te Māori nei ki tōna whānau ake. Nō muri, ka tautoko a Ngatau i a Te Whiti-o-Rongomai.
Māori ki Te Whanganui-a-Tara
Ko William Wakefield te kaihoko matua o te Kamupene Niu Tīreni. He nui ngā whenua i hokona e ia ki Pōneke. Nō ngā rangahau o te Kaikōmihana Kereme Whenua a William Spain, ka kitea ngā hapa i ngā tāpaetanga hoko. Kīhai ngā rangatira o ngā pā o Te Aro, o Pipitea me Kumutoto i whai wāhi ki ēnei hokonga. I whai whakaaro a Spain ki ngā taupori, arā e 3,500 ngā Pākehā, ā, e 500-600 anake te rahi o ngā Māori; i reira ka toko ake te whakaaro me whai utunga ngā tāngata i riro ai ō rātou whenua. Ka utua rā rātou, ā, ka puritia ētahi whenua whakatekau, arā te whakatekau o ngā whenua katoa ka hokona e te Kamupene o Niu Tīreni. Tatū rawa iho ki te mano tau 2000, e whakahaerehia ana aua whenua e te Kaitiakitanga Whakatekau o Te Whanganui-a-Tara.
Ahakoa puritia ai ngā whenua, tae rawa ki te tau 1881, e 28 anake ngā Māori e noho ana ki Te Aro, tokoiwa ki Pipitea. Ki te tekau tau atu i 1890, he marae puehu a Te Aro me Pipitea. Taka rawa ki te rau tau 1900, kua kore te pā o Ngāūranga.
Māori ki Tāmaki
I te tau 1840, ka haina ngā rangatira o Ngāti Whātua, tae atu ki a Apihai Te Kawau i te Tiriti o Waitangi. Ka tono a Te Kawau ki a Rūtene Kāwana Wiremu Hopihana (William Hobson) kia whakatū i te tāone ki ngā wai o Waitematā. Kātahi ka hokona e Ngāti Whātua te whenua mō te tāone nui o Ākarana. Ko te wawata hoki a Ngāti Whātua nā te noho mai o te Pākehā e kaupare ai ngā marau a ngā iwi tū hoariri. Taka rawa mai ki te tau 1855, kua riro katoa ngā whenua o Ngāti Whātua i tua atu i tētahi poraka e 700 eka ki Ōrākei. I te tau 1869, ka whakatau te Kōti Whenua Māori e kore e taea te hoko i tēnei whenua. E rua tau tēnei i mua i te whakataunga o Ākarana hei tāone tūturu. Heoi, i te tekau tau atu i 1890, ka wāwāhia te whenua. I te tau 1951, ka tangohia e te kāwanatanga te toenga whenua e 12.5 eka i a Ngāti Whātua. I te tau 1986 ka kawea e Ngāti Whātua te take o te poraka o Ōrākei ki te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi.
