Te iho
Kotahi tonu te kaupapa a ngā niupepa kāwanatanga mai i te tau 1842 ki te tau 1877. I whakaputaina i roto i te niupepa Ko te Karere o Nui Tireni (1842-46) ko tōna kaupapa he ako i te Māori ki ngā tikanga, ngā ture me ngā whakahaerenga a te Pākehā. E ai ki te niupepa o The Maori Messenger – Ko tā Te karere Maori (1849-54) tērā i kī he whakamōhou i te Māori te tino take. He kaimahi kāwanatanga katoa ngā ētita me ngā kaitohutohu pērā i a Walter Buller, i a James Grindell me Donald McLean (Te Mākarini).
Te whakaahua i ngā wehenga
Arā anō ngā whāinga: he whakamōhio i te Pākehā me te Māori ki ā rāua tikanga, kia tuku whakaaro hoki te Māori e pā ana ki te kāwanatanga. I taua wā e mea ana te kāwanatanga mā te niupepa o Te Waka Maori o Ahuriri (1863-71) e whakakotahi te Māori me te Pākehā. Heoi nā tēnei pepa me tōna piki tūranga a Te Waka Māori o Nui Tirani (1871-77) ka taukumekume te Pākehā ki te Māori, te Māori ki te kāwanatanga, te Māori ki te Māori. I roto i te wā e puta ana ēnei niupepa ka taka te raupatu ki ngā rohe o Te Tai Rāwhiti, Taranaki me Waikato; ka riro ngā whenua te hoko; ka waihangatia te Kōti Whenua Māori; ā, ka whai kanohi te Māori i roto i te Pāremata.
Ngā ihirangi
He puna kōrero ngā niupepa a te kāwanatanga mō ngā take pāpori, tōrangapū hoki. E tauaro ana ngā huatau o ēnei niupepa ki ērā o ngā niupepa reo Māori. I roto i ngā niupepa ka hopukina ngā whakamāramatanga ture, ngā ture Tari Māori, ngā mautohe ki ngā hoko whenua me ngā tū mahinga whenua (pēnei i ngā hanganga rori, rerewē me te waea), ngā hui a ngā rōpū Māori me ngā āpiha kāwanatanga, tae atu ki ngā tautohe a te Māori me te Pākehā. Ka mātirohia hoki ngā take whānui o te wā, ngā pūrongo oranga, hauora, mātauranga, hāhi, ahurei ā-rohe; me ngā tuhinga pārongo ahuwhenua, ahumoni, kaipuke hoki. He mātotoru ngā tuhinga a te Māori me te Pākehā ki ngā tūmomo kaupapa.
Ngā ihirangi ā-rohe, ā-ao
Ka kitea māraketia te ao Maori i roto i ngā tuhinga me ngā tautohe e pā ana ki ngā hītori me ngā whakapapa; ngā tātai waiata, karakia, whakataukī hoki; ngā pūrongo a ngā hui me ngā ahurei; tae atu ki ngā kōrero mō te hunga rangatira. He kanorau ngā pārongo a ngā niupepa manene, arā, ko ōna ōna ihirangi ko ngā take o te ao, ko ngā tuhinga hītori o Ingarangi me Ūropi. He mea whakaniko anō ngā kōrero karaipiture ki roto i ngā putanga me ērā hoki a te Māori.
Ngā reta mai i ngā rangatira
Kei roto i ngā niupepa kāwanatanga o mua ngā kupu motuhenga a ngā rangatira e pā ana ki te whakataiwhenuatanga. Nō te Kohitātea i te tau 1844 ka whakaputaina ngā reta i tukuna ki a Kāwana Fitzroy, ki roto ki te niupepa Ko te Karere o Nui Tireni. Ko ngā kaituhi ko Te Wherowhero mā, ko ngā rangatira e waru o Ngāti Whātua i raro i a Āpihai Te Kawau. He mihi poto, kātahi ka hāngai tonu ki te Tiriti o Waitanhi, ngā ritenga Pākehā, te Karauna me te āhua e hoko ai te whenua. Ka whai i muri ko te urupare a Kāwana Fitzroy.
Ngā reta ki ngā pepa kāwanatanga
Mai anō ka tuhi kōrero te Māori ki te perehi a te kāwanatanga. Ka kōrero rātou mō ngā pire me ngā ture pāremata, ngā whakahaere a ngā kōti, ngā hoko whenua, ngā hoko me te ahumoni, ngā riri me ngā whakaratarata ki ngā iwi, ngā tāngata whai, me te kāwanatanga. Ka tuhi hoki rātou mō ngā take ā-iwi. Ka whakamahia anō ngā pepa hei pānui hoko whenua, hei hoko kararehe, hei kimi mahi anō hoki. He ihumanea hoki te Māori ki te whakawhiti i āna whakaaro ki te marea – arā ka taea e ia te whakarāpopoto i ngā hītori, ngā whakapapa me ngā roherohe o tētahi whenua. Kātahi ka whakaōhiti (i ngā Māori me ngā Pākehā), ki te riro tāhae te whenua i te hoko, e kore rātou mō te tuohu. Nā reira i hiahia anō te Māori ki te whakaako i roto i ā rātou tuhinga niupepa.
