Kōrero: Mātauranga hangarau

Whārangi 2. Te kōtuitui i ngā iwi

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

I ngā wā ō mua, ka noho ngā whānau me ngā hapū ki roto i te maru o te rohe ā-iwi. Nō te pokapūtanga o te rau tau 1900, ka nuku ngā Māori mai i ngā taiwhenua ki ngā tāone. Nō konei ka noho te tokomaha o ngā Māori ki waho i ō rātou rohe kāinga ake. Ka noho tata ngā uri ki te iwi mā te hokihoki ki ngā marae mō ngā hui, ngā tangihanga me ngā hui whānau. Arā anō ngā rōpū ā-iwi kei ngā tāone e kīīa ana he taura-here. Heoi mā te ipurangi anō hei whakakotahi mai i ngā uri.

He marae mariko

Ka taea e ngā uri o ngā hapū me ngā iwi ki te hono ki ō rātou marae i runga i te ipurangi. Ko tētahi pae tukutuku e kaha whakamahia ana ko te naumaiplace.com. Ko tōna whāinga, kia rēhitatia katoa ngā marae huri i te motu kia āhei ngā uri te whai wāhi ki ngā kōrero a ō rātou marae. He hiahia anō tōna kia whakakotahi i ngā whānau me ngā marae huri noa i te ao.

I runga i a Old Friends ka taea hoki te hono atu ki tētahi marae, tūranga mahi, kura rānei.

Kei runga anō i te ipurangi te wāhanga kōrero e whakatairanga ake ana i ngā take Māori. He pae tukutuku a Aotearoa Café e whakaputa ana i ō rātou whakaaro rerekē ki ērā o te hunga pāpāho.

Ngā pae tukutuku ā-iwi

He pae tukutuku tō tēnā iwi tō tēnā. He maha ngā tūranga ingoa rerekē. Atu i te iwi.nz, ko te maori.nz, te .co.nz me te .com: Hei tauira:

  • Muaūpoko – www.muaupoko.iwi.nz
  • Ngāi Takoto – www.ngaitakoto.com
  • Te Rarawa – www.terarawa.co.nz
  • Ngāi Tai – www.ngaitai.maori.nz
  • Ngāi Te Rangi – www.ngaiterangi.org.nz
  • ngā pārongo e pā ana ki te iwi – ngā pānui me ngā maramataka
  • ngā rārangi marae
  • te hītori o te iwi
  • ngā pārongo rēhita
  • ngā taonga hokohoko a te iwi
  • ngā pārongo e pā ana ki te Tiriti o Waitangi me ngā moni ika
  • ngā wāhanga kōrero
  • te whakaoratanga anō o te reo ā-iwi.

Ahakoa te rerekē o ngā pae tukutuku ā-iwi, he ōrite ō rātou whakahaerenga.

Kei roto i ngā pae tukutuku ā-iwi:

Ngā rauemi reo

He maha ngā iwi kua whakatū i ngā pae tukutuku mō te whakaoranga ake o tō rātou ake reo. Ko tō Ngāi Tahu ko te pae tukutuku o Kotahi Mano Kāika. Ko tō rātou aronga kia kotahi mano ngā whare kōrero Māori o Ngāi Tahu tae noa ki te tau 2025. Ko Taranaki Reo anō tētahi pae tukutuku e whakaatu ana i ngā rautaki ako reo. Kei roto e whakaraupapahia ana ngā rā whai hiranga me tētahi whitiāhua mamati hei āwhina i ngā tauira ki te mau i te reo o Taranaki.

Ngāti Kangaru

Nā te huhua o te Māori ki Ahitereiria i whakatūhia ai te pae tukutuku Māori ki reira. Kei runga i a Māori-in-oz.com ngā waiata, ngā rauemi reo Māori me ngā pārongo Māori ki Aotearoa me Ahitereiria hoki. Ka whakarārangihia hoki ngā rā whakanui i te Tiriti o Waitangi ki Ahitereiria. Ka kīīa ngā Māori o Ahitereiria e ngā mea o Aotearoa he kangaroo.

He hui mariko

E kaha whakamahi ana ngā kaimahi me ngā kairangahau whare wānanga i te hononga e kīia ana ko KAREN, arā, he hononga ipurangi hohoro e whakamahia ana e ngā whare wānanga, whare pukapuka, pūtahi rangahau, kura, whare taonga hoki o Aotearoa.

I roto i te hui a Manu Ao, ka taea e ngā kaimahi Māori me ngā kairangahau Māori te whakawhitiwhiti whakaaro i runga i a KAREN.

He whakahahakatanga

Ahakoa he maha ngā piki, he nui anō ngā heke e pā ana ki te ao mamati.

He raru nui te cybersquatting i runga i ngā pae tukutuku ingoa Māori. Nā te kaikā ki ngā ingoa tūranga ka hokona ngā ingoa tūranga Māori i runga i te whakaaro ka hokona anō e te hunga ngākaunui ki ērā ingoa.

He raru anō te whakamamatitanga o ngā ariā Māori. Kua maha ake ngā take mōtika whakairoiro hinengaro e pā ana ki te whakaaturanga o ngā whakapapa me te whakamamatitanga o ngā whakaāhua tīpuna i runga i te ipurangi. Kua whakamahia e ngā pakihi ngā waiata, pūrākau me ngā haka, ā, e whakamahia ana ngā ariā Māori i roto i ngā kēmu rorohiko.

Te tūhonohono

E ai ki te rangahau i te tau 2007, he kaha ake te whakamahi a te Māori i ngā pae tukutuku whakahoahoa i te Pākehā – he ōrite ki ngā iwi o Ahia. Heoi he kaha ake te whakamahi o ngā iwi o Te Moananui-a-Kiwa. Nā te kaha whakamahia o ngā pae tukutuku whakahoahoa i waenganui i te Māori me ngā iwi o Te Moananui-a-Kiwa, ka whakamanahia e te Electoral Enrolment Centre ngā kōwhiringa o 2008 ki runga i te Bebo. Kei runga i a Bebo hoki te kīngi Māori ko Te Arikinui Tūheitia.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Mātauranga hangarau - Te kōtuitui i ngā iwi', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/matauranga-hangarau/page-2 (accessed 3 May 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 11 Mar 2010