Kōrero: Kōrero taiao

Whārangi 2. Ngā nui me ngā iti o te tangata

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā whanonga pai

Tohutohungia ai te tangata kia whai i ngā tauira pai i te taiao.

Ka kīia te tangata māia he ‘manawa tītī,’ nā te mea ko tērā manu te tītī he manu ka āhei te rērere i te moana nui mō te wā roa. Ka akiakina te tangata kia ‘toka tū moana’, kei kīia ia ‘te toka rurenga tai, neneke i te ngaru’.

Ka whakaritea ngā karu o te tūtei ki te whetū rā a Rēhua (Antares), tē kemokemo. Kīia ai te tangata karu tore, ‘he kanohi hōmiromiro’.

Ka whakahaua te tangata kia whai i ngā tauira o te manu rāua ko te mokoroa ka ngana kia kake ki te tipuaki rawa o te kahikatea. Ko tētahi atu kōrero e kī ana ‘He iti te kōpara ka rērere i te puhi o te kahikatea’. Arā anō tērā kōrero, ‘He iti te mokoroa nāna i kakati te kahikatea’.

Māngere

He noho tahi te noho a te iwi Māori, nā runga i tērā me whai wāhi te katoa ki ngā mahi e ora ai te katoa. Ka mahi tahi te Māori ki te ahuwhenua, te hī ika, te mahi kai, te mahi manu, aha atu. Nā reira ka anuanu te Māori ki te tangata māngere. Whakaritea ai tēnei momo tangata ki te manu rā ki te koekoeā, nā te mea ka whakarērea e te manu rā tana hua mā te tātaihore kē hei whāngai. Ki te whiua te tangata ki te pātai ‘I hea koe i te tangi o te pīpīwharauroa?’, he taunu tērā i te tangata tē kitea i te whakatōnga, heoi, i te hauhaketanga ka puta ake.

Waihoki, kīia ai te tangata ka whakapau kaha mō te wā poto ‘He harore rangitahi’. Nā te nui o ngā mahi he whakarihariha ki te Māori onamata te tangata moe roa, ka whakaritea ki te tohetaka, hei te poupoutanga o te rā anō puāwai ai, inā: ‘E moe tonu ana te tohetaka’.

Kaihoro

Ki te Māori, mā te katoa te kai, nā reira he weriweri rātou ki te tangata kaihoro. Ko te tangata kaihoro ka kīia he ‘waha kahawai’, he ‘puku taniwha’ rānei, nā te nui o tōna waha i te huakitanga ki te kai. Ko te kōrero, ‘he kākā honihoni, he kūkū tangai nui’ he whakataurite i te āta kai a te kākā ki te kai horo a te kūkū.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Kōrero taiao - Ngā nui me ngā iti o te tangata', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/korero-taiao/page-2 (accessed 4 May 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 24 Sep 2007