Te ao tea roa
He huhua ngā ingoa mō te kapua. Ko ao anō tētahi kupu e whakahuatia ana i roto i te ingoa a Aotearoa. Nā te wāhine a Kupe i taunaha te ingoa nei i tōna kitenga i te kapua roa e uwhi ana i tēnei whenua.
Te pānui i ngā kapua
Ka pānui te kaumātua o te Tai Rāwhiti i ngā kokonga o ngā kapua, e karangatia nā he ‘pīpipi o te rangi’. E tohu ana ngā kokonga ki te wāhi e haramai ana te hau. Mēnā he whero te tae o te kapua, ka ua. Mēnā he mā, ka pupuhi te hau. Mēnā he kōwhai, ka pā mai te hauangi, me te rangi paki. Mēnā e anga whakarunga ana te kapua, he marangai kei te haere. Mēnā e pōuri ana kāore e roa ka heke te marangai.
Ngā ingoa me ngā tūāhua kapua
Ahakoa te huhua o ngā ingoa mō ngā kapua me ō rātou momo āhua, kāore ētahi kupu i te whakamahia. Anei ētahi e whai ake nei:
- Ko te pīpipi – ngā kapua cirro stratus. He tioata ēnei kapua kei runga ake i te rangi. He pūataata ēnei tūmomo kapua, ā, ka tīaho tonu mai te mārama o te rā me te marama i ngā kapua nei. E karapoti ana te rā me te marama, e te ‘Kura hau awatea’, me te ‘Kura hau pō’.
- Ko ngā Pūtahi – he ‘long stratus clouds’, ā, ko ngā Pūrehurehu – ngā kapua cirrus. Ko te kupu taipua e pā ana ki ngā cumulus clouds e huihui ana.
- Ko ngā Okewa – he kapua nimbus ēnei.
Ngā kupu whakarite
He maha ngā kīanga mō te hanga mai o te kapua. Ko ngā rārangi kapua ka kīia ko ‘te kupenga a Tara-mainuku’. He kīanga Pākehā te ‘mackerel sky’, e whakarite ana i ngā kapua ki te āhua o te ika. Heoi ki tā te Māori titiro, he ōrite kē ngā kapua nei ki te māra kūmara, nā reira ka kīia ērā momo kapua ko ‘te māra kūmara a Ngātoroirangi’. Ko ngā ‘mares tail’ a te Pākehā ka kīia ērā he iorangi.
Ko ngā kapua papatahi ka whakaritea ki te tātua:
- ngā kapua mākurakura i te tōnga o te rā – ko Te tātua o te Kaha tērā
- ngā kapua e tū mai ki te hauāuru i te tōnga o te rā – ko Te tātua o te Kahu tērā
- ētahi kapua mārama e tū tata ana ki te paerangi – ko Te tātua o Kahu tērā.
Te pānui i te āhuarangi
Ka pānui anō ngā tīpuna i ngā kapua hei kite i te āhua o te rangi:
- Ko ngā rārangi kapua kei runga ake i te pae, ko te ‘rangi mātāhauariki’ tērā. Whai muri i tēnei tūāhua ka pā mai ko te hau makariri o te tonga a Tutakangahau.
- Ki te puta mai te atiru ka tūpono mai te marangai me te hau.
- He tohu āwhā ngā kapua titi taranaki.
- He tohu hau te whare hau.
- He kapua pōuri ngā kaiwaka kei runga i te paerangi. He tohu aituā tēnei.
- Ko ngā kapua (he kohu i ētahi wā) e rārangi mai ana i te rangi he papanui. E kī ana te kōrero, ‘He papanui tōna tohu he āio āpōpō’.