Ngā rohe i Te Wai Pounamu
He wā uaua te heke i te kāinga tupu o Kāwhia ki te rohe o Kapiti. Hāunga tērā, nō muri ka hua he painga ki a Ngāti Toa. Nō te tau 1824 ka toa a Ngāti Toa rātou ko ana haumi i tētahi pakanga nui ki ngā iwi i a rātou te mana mō te rohe o Kapiti i mua. Nā taua toanga, ka tū te mana o Ngāti Toa ki Te Moana-a-Raukawa, e taea ai te totoro ki Te Wai Pounamu, ki te taonga nui nei, te pounamu. Ka toa te iwi i roto i ngā pakanga ki ngā iwi o Kurahaupō i te tau ihu o te waka a Māui, ka riro anō he whenua ki a Ngāti Toa.
Te rangatiratanga o Te Rauparaha
I te hainatanga o te Tiriti o Waitangi i te tau 1840, kua tū te mana o Ngāti Toa ki ngā taha o Te Moana-a-Raukawa. Nā Te Rauparaha i tutuki tēnei āhuatanga. He pūkenga ki te ārahi i te riri, he tangata whakaaro nui, he hinengaro tuwhera ki ngā ariā hōu. He maha ngā wā ka whai ia i te huarahi ngāwari, kāpā te riri. Nā tana mōhio me pēhea te whakahoahoa ki iwi kē, i taea ai te eke me te noho ki ngā whenua i Te Moana-a-Raukawa. Nāna hoki ngā mahi tauhokohoko i whakatenatena, i a ia ka pōwhiri i ngā kaipuke kia tau ki Kapiti, me tana whakahau kia noho ngā kaipatu tohorā, ngā tauhokohoko ki waenganui i a Ngāti Toa. Nā whai anō whiwhi ai a Ngāti Toa ki ngā painga nui rawa atu i ngā umanga nei. Ko te moutere o Kapiti te pokapū o ēnei mahi.
Ngā whakamātautau a te Pākehā
I muri i te tau 1840, ka whakatauria e te kāwanatanga tōna mana ki runga i ngā whenua, me ngā wai o Te Moana-a-Raukawa. I ngana a Ngāti Toa ki te tautiaki i ō rātou whenua. Ko te kaupapa tēnei i patua e Ngāti Toa tētahi rōpū e rūri ana i ō rātou whenua ki Te Wairau (Blenheim) i te tau 1843 hei whakatū i tētahi nōhanga Pākehā. Waihoki, kia taka ki te tau 1846, kua kahakoretia e te kāwanatanga ngā rangatira matua o te iwi. I kahakina a Te Rauparaha e Kāwana Hōri Kerei hei mauhere, i taututea a Te Rangihaeata ki wāhi kē. I te korenga ake o ōna rangatira, ka hokona e te Karauna te nuinga o ngā whenua o Ngāti Toa i ngā taha e rua o Te Moana-a-Raukawa.
