He korero whakarapopoto
He maha ngā tikanga o ngā tūmomo kākahu; arā, he kaupare i te ua me te māeke, he huna i ngā puke huruhuru, he whakaatu tonu i te mana o te tangata.
Ngā rauemi
I te taenga mai o te Māori ki Aotearoa ka tere panoni rātou ki te āhuarangi rerekē, ā, ka mauria mai ngā tipu hou me ngā kararehe hei papanga mahi kākahu. Kātahi ka naomia ngā tipu ake o te whenua, te harakeke, te tī kouka me ngā otaota, ā, ka toro te ringa ki ngā raukura manu me ngā kiri kēkeno, kurī (o Hawaiki) hoki.
Te raranga
He mea mahi ngā pūweru e te ringa, ā, ka whakamahi i te tikanga whiri me te tikanga whatu. Ka mutu he mea whakaheke te hanga papanga mai i ngā rauemi o te taiao, ki tēnā whakatipuranga wahine, ki tēnā whakatipuranga wahine. Inā noa te huhua o ngā tikanga mahi tauira hou, hanga papanga whai kounga hoki.
I te tīmatanga o te rautau 1900 ka memeha haere te mahi raranga, engari nā ngā mahi a ngā rōpū me ngā hōtaka ka whakamāui ake te taonga nei.
Ngā korowai rangatira
Mā te rangatira anake ētahi kākahu hei tohu i tōna mana me tōna rangatiratanga. Ko ētahi kākahu ka hangaia ki te kiri me te huruhuru o te kurī, ko ētahi he huruhuru manu katoa, ko ētahi he kaitaka (he mea hanga ki te muka).
Ngā kākahu o ia rā
He poto iho te kaitaka i te korowai, ā, hei ārai ēnei i te ua. Hangaia ai te kaitaka ki te harakeke, ki te rau o te tī kouka rānei. I te tekau tau 2000 ka whakamaua te kaitaka e ngā kaihoe waka.
I te nuinga o te wā mā raro noa iho haere ai, heoi hei ngā toitoi atu i ngā wāhi pōhatuhatu, ka hangā te korehe ki te harakeke, ki te rau o te tī kouka rānei.
Ngā tū āhua makawe
Kei ngā makawe anō e tohu ana i te mana o te tangata, mēnā rānei ia e tauā ana mō te tangata mate. He maha ngā momo pūtiki here makawe o te tāne hei tohu ake nō hea ia. Otiia kāore i rahi ngā momo here makawe mō ngā wāhine. Engari kei reira ngā kōrero mō te here o ngā wāhine rangatira i ō rātou makawe i mua i te tuku i a rātou anō kia mate, kia mauheretia rānei.
Nā te tapu o te ūpoko o te tangata mā te rangatira anō e heru te makawe o tētahi atu rangatira.
He heru, he kōkōwai, he hinu rākau, hinu kararehe rānei ngā taonga whakarākei i te makawe.
Ngā kura mō te māhunga
Mā te tāne anake ngā momo heru kōiwi, rākau rānei, engari nāwai rā ka kawea e te hunga wāhine.
Ko ngā kura manu ka rākaihia ki te māhunga. He wā ka whakamaua te remu huia.
I te wā e tauā ai te tangata ka whakamauria te pare kawakawa. He wā anō ka whakamauria he pōtae pango ki te māhunga.
Ngā kahurangi
He mea hanga te hei me te pōhoi ki te kōhatu me te kōiwi. He momo whakahei te hei-tiki; e rite ana te āhua ki te tangata tonu. He mea whakakakara ētahi taonga ki te pia, ki te hinu rānei.
I tua atu ka whakamaua ngā hikumutu manu, te kiri, he kura rānei o te manu, te manu ora rānei.