Kōrero: Waikato iwi

Whārangi 3. Ngā tūpuna

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Kahu

Kei ngā kōrero mō te haerenga o te tupuna wahine a Kahu ngā whakamārama he aha i toitū ai ngā iwi o Tainui me Waikato ki tōna rohe whenua. Tērā tētahi kuia ko Kahu (ko Kahukeke, ko Kahupeka rānei). I tana kaha pōuri i te matenga o tōna hoa rangatira a Uenga, ka haere ia i tana haere, ka tīmata mā ngā whenua whakauta i Kāwhia. Ka tae ia ki tētahi maunga, ka tapaina e ia ko Te Pirongia- o-te-Aroaro-o-Kahu (Pirongia). Ki konei, tapaina ai e ia tētahi manga ko Te Manga-Waero-o-te-Aroaro-o-Kahu. Ko tētahi atu tihi kei tua tata, ka tapaina e ia ko Te Kakepuku-o-Kahu (Kakepuku); haere tonu atu, ka taunahatia e ia tētahi atu tihi, ko Te Kāwa-o-Kahu. Nō muri mai ka heke ia ki Hauraki, ka tapaina tētahi maunga ki reira, ko Te Aroha-o-Kahu, hei maimai aroha ki tōna hoa rangatira.

Ka haere tonu a Kahu i tana haere ki te tonga, me te taunaha haere i ngā takiwā. Ka tapaina e ia tētahi pae maunga ko Te Whakamaru-o-Kahu, ko tētahi atu wāhi, ko Te Whakakākaho-o-Kahu, i te mea mahia ai e ia tētahi whare kākaho ki reira. Kātahi ka huri te kuia nei mā te taha uru o te moana o Taupō, ka tapaina ētahi pae maunga, ko Te Rangitoto-o-Kahu me Te Hurakia-o-Kahu. Ka tae ia ki tētahi tihi, kua pau ana kai; whakaingoatia ai taua tihi, ko Maunga-Pau-o-Kahu. Ka tae a Kahu ki tētahi maunga, ka pāngia ia e te mate; ka takina e ia ngā karakia whakaora i a ia anō; nō muri ka whakaingoatia e ia taua maunga ko Te Pureora-o-Kahu. Nāwai ā, ka tae te kuia nei ki Te Puke-o-Kahu, ka mate ki reira.

Tūheitia rāua ko Māhanga

He tūpuna whai mana a Tūheitia rāua ko Māhanga. He toa a Tūheitia, kīhai rawa tōna kāinga i ekengia e te hoariri. E whakanuia ana tēnei āhuatanga ki te pepeha,

Haere mai ki ahau
Ki Te Papa-o-Rotu
Ki te au tē rena,
Ki te urunga tē taka,
Ki te moenga tē whakaarahia.
Ahakoa iti taku iti
He rei kei roto.

I patua a Tūheitia i te moana, ka huri hei taniwha. Kei te awa o Waipā āna haerenga.

He nui ngā haere a tana tama a Māhanga, he nui hoki ana wāhine, ana tamariki. He nui anō hoki ana pakanga. Ko ia te tupuna o te iwi o Ngāti Māhanga. E whakanuia ana ngā mahi a Māhanga i te whakataukī nei,

Māhanga whakarere kai, whakarere waka, whakarere wahine.

E pā ana tēnei kōrero ki ngā haere a Māhanga ki te takitaki i ana mate.

Ōmaero rāua ko Te Kaharoa

He marae a Ōmaero me Te Kaharoa nō Ngāti Māhanga. Tū tata ana a Ōmaero ki Whatawhata, ko Te Kaharoa kei te riu o Aramiro, e tata ana ki Whāingaroa (Raglan). Ko ngā ingoa o ngā marae nei, ka hoki rawa ki te kōrero a Māhanga i te matenga o tana tama a Tonganui, arā,

Kia whakatupu te tangata i tana tamaiti rangatira hei takitaki i te mate o Tonga-nui! Whakamau! whakamau ki Manuaitu, ki Puke-rengarenga! Tuutuu kau nga puuruu kahikatea e tuu ki Oomaero! Oraora kau nga kaakaho o Te Kaharoa! 1
Kupu tāpiri
  1. Pei Te Hurinui Jones and Bruce Biggs, Nga iwi o Tainui. Auckland: Auckland University Press, 1995, pp. 130–131. › Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Waikato iwi - Ngā tūpuna', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/waikato-iwi/page-3 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 Mar 2017