Kōrero: Tōrangapū

Whārangi 4. Nāhinara, Aotearoa Tuatahi, te Rōpū Māori me te Rōpū Mana

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

I te tau 1993 ka tīmata te tikanga pōti whirirua, arā, te MMP. I taua wā hoki ka kake te tokomaha o ngā tūru Māori. Nā ēnei panonitanga ka whai kanohi ake te Māori ki roto i te Pāremata.

Mana Māori

Mai i te tau 1993 ki te tau 2003 ko te Rōpū Mana Māori te kanohi mō ngā kaupapa tōrangapū i te taha mauī o ngā kaupapa o Mana Motuhake. E rua atu ngā rōpū i uru ki raro i te maru kotahi: arā, ko te Rōpū Piri Wiri Tua (i ahu mai i te Hāhi Rātana) me Te Tāwharau (i ahu mai i te Hāhi Ringatū). Arā anō ngā rōpū iti pērā i a Mauri Pacific (ko Tau Hēnare mā) me Mana Wahine Te Ira Tangata (ko Alamein Kōpū te kaiārahi, mema o mua o Tūhono).

Nāhinara

Ko Ben Couch rāua ko Rex Austin ngā mema pāremata Māori tuatahi i kōwhiria i te tau 1975. Whai muri ko Winston Peters (nō Ngāti Wai me Ngāpuhi) i whai atu i te tau 1979. Ko Couch te minita Māori i te tau 1978. I te urunga anō o Nāhinara hei kāwanatanga i te tau 1990, ka tū ko Peters hei Minita Māori. Nō muri mai ka panaia ia e Nāhinara mō tōna tātā i ngā kaupapa a Nāhinara. I te tau 1993 ka toa i a Peters te tūru o Tauranga mō tōna rōpū hou mō Aotearoa Tuatahi. 

Tokorima kikī

I te tau 1996 ka riro i te ‘tokorima kikī’ o Aotearoa Tuatahi (ko Tau Hēnare rātou ko Tukoroirangi Morgan, ko Rana Waitai, ko Tutekawa Wylie, ko John Delamere) ngā tūru Māori katoa. E rua tau i muri mai ka panaia tō rātou kaiārahi a Winston Peters i te urupū minita, ā, ka tū ki te taha āpiti. Ko Wylie i noho tonu ki Aotearoa Tuatahi, ā, ko Delamere i hono atu ki a Te Tāwharau. I hangaia e Hēnare rātou ko Morgan me Waitai te rōpū hou o Mauri Pacific i te taha o ērā mema o mua o Aotearoa Tuatahi, a Jack Elder rāua ko Ann Batten. Nō te kore eke o tētahi o rātou ka whakakoraratia te rōpū.

Aotearoa Tuatahi

I raro i te mana ārahi o Winston Peters ka riro nga tūru Māori e rima i a Aotearoa Tuatahi i ngā kōwhiringa o te tau 1996. I a ia te mana whiriwhiri i te huanga ake o te kāwanatanga tūhono mō ngā kōwhiringa MMP tuatahi. I mau tonu i a Peters te tūru o Tauranga, ā, 11 kē atu ngā mema rārangi o Aotearoa Tuatahi ka uru atu ki rō Pāremata. Whai muri i te kōwhiringa o te tau 1999 kāore a Aotearoa Tuatahi i whakatū kaitono ki ngā tūru Maori i tōna tautoko kia whakakorea. I te tau 2008 ka taka iho i te 5 ōrau o ngā kaipōti i tautoko i a Aotearoa Tuatahi, ā, ka whakakorehia a Aotearoa Tuatahi i te Pāremata. Heoi i te tau 2011 ka whakamāui ake te rōpū i te hokinga o Peters me ngā kaitono e whitu o Aotearoa Tuatahi ki te Pāremata; i runga i ngā tautoko e 6.6 ōrau te maha.

Rōpū Māori

Nā ngā nawe ki te takutai moana ka hua ake te Rōpū Māori. I raro i te awe o Tariana Turia rāua ko Pita Sharples ka hopu te Rōpū Māori i ngā tūru Māori e whā i te tau 2005; i ngā tūru e rima i te tau 2008; me ngā tūru e toru i te tau 2011. Taro iho i ngā kōwhiringa o 2008 me 2011 ka tāmokotia te whakaaetanga me Nāhinara. I tū ngā kaiārahi e rua ki ngā tūranga minita, engari ki waho tonu i te urupū minita o te kāwanatanga i aratakina e Nāhinara.

Tariana Turia

I uru tuatahi a Tariana Tuatahi (nō Ngāti Apa) ki te Pāremata i te tau 1996 hei mema rārangi o Reipa. I te tau 2002 ka kapo ia i te tūru o Te Tai Hauāuru. I te Haratua o te tau 2004 ka mutu tana mahi mō Reipa i tana whakahē kia tautoko i te Ture Takutai Moana 2004. Nā whai anō ko te wehenga i a Reipa me te Pāremata i tū ai tētahi pōti ohorere ki tōna rohe. I tōna angitu ka uru anō ia ki te Whare Miere hei kaiārahi mō te Rōpū Māori. I a Turia ngā tūranga minita i ngā kāwanatanga o Reipa me te kāwanatanga o Nāhinara hoki.

Pita Sharples

I te tau 2005 ka uru ko Pita Sharples o te Rōpū Māori ki rō pāremata i tōna momoho ki te tūru Māori o Tāmaki makaurau. I te tau 2010 i te wā koia te minita take Māori, ka tāmoko ia i te Whakataunga o te Uepū Motu o te Ao mō ngā Tika Tāngata Whenua.

Hone Harawira

Nā Hone Harawira i para te huarahi mō te hīkoi whakahē i te Ture Takutai Moana 2004. I te tau 2005 me te tau 2008 ka riro i a ia te tūru o Te Tai Tokerau mō te Rōpū Māori. Heoi i te tau 2011 ka rīhaina ia i te Rōpū Māori i tōna panatanga i te pōkai pāremata o te rōpū me ōna tohetohe ki te moetanga o te rōpū me Nāhinara. Nāwai ka toa anō ia ki te pōti ohorere mō Te Tai Tokerau i te Pipiri o te tau 2011. Koia te rangatira o te Rōpū Mana. 

Rōpū o Mana

He rōpū taha mauī a Mana e ū ana ki te whakarauoranga o te iwi Māori. Arā tonu ngā mema Tauiwi o Mana. I te tau 2011 ka mau tonu i a Harawira tōna tūru, engari koia anahe te whetū tārake o te rōpū o Mana.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Ann Sullivan, 'Tōrangapū - Nāhinara, Aotearoa Tuatahi, te Rōpū Māori me te Rōpū Mana', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/torangapu/page-4 (accessed 26 April 2024)

He kōrero nā Ann Sullivan, i tāngia i te 20 Jun 2012, reviewed & revised 18 Jul 2016