Kōrero: Te orokohanga mai o te ao

Whārangi 3. Te orokohanga me te titiro a te Māori ki te ao

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Hei ētahi wā, nā te kaha o ngā kōrero tuku iho mō te orokohanga, ka pā a ia ki ngā āhuatanga katoa o te koiora. Mā konei ka whakaputahia ngā kōrero taketake o te tikanga ki roto i āna tikanga, mahi katoa. He maha ngā āhuatanga o te noho a te Māori ka puta i ngā whakamārama mō te orokohanga o te ao.

He tauira whanonga

Mā ngā kōrero mō te orokohanga tuwhera ai tētahi tirohanga ki te ao. Ka kōrero ngā pūrākau nei mō ētahi tipua me ā rātou mahinga nui whakahirahira ki te ao nei. Nā reira tū ana ngā kōrero nei hei whanonga hei whai mā te tangata. Nā tana hopu i te rā, tana heke ki Rarohenga me tana hī ake i te motu, ka tū a Māui hei tauira mō ngā āheinga a te tangata kotahi ki te mahi i ngā mahi nui me te whanake i tōna iwi. He tauira ngā kōrero mō te kakenga a Tāne ki te rangi ngahuru mā rua ki te tiki i ngā kete o te wānanga, mō te whai a te tangata i te mōhio me te māramatanga.

Te orokohanga me ngā kōrero tuku iho

He maha ngā kōrero tuku iho a te Māori ka tiki atu i ngā tohu o te whakawhānau, te tipu o te rākau, te mahara, te hihiri, tae atu ki te whenua mōmona hei whakaputa i te ariā o te orokohanga mutunga kore nei. Ka mutu kei roto i ngā tohutohu nei tauiratia ai he ao hurihuri, e kore e mutu tana whanake. He ariā nui tēnei o te tirohanga a te Māori ki te ao whānui.

Ko ngā pūrākau ngā kōrero mō te āhua o te ao nei. Mā te hoki atu, hoki atu ki aua kōrero ka mau. Hei ngā wā whakahuatia ai ngā whakapapa me ngā pūrākau, ka hangaia hōutia anō te ao.

Ko ngā atua o te ao tūroa, pērā i a Haumia-tiketike, ka tātaia ki roto i ngā whakapapa tūhono i te tangata ki tōna taiao.

Te kawa o te pōwhiri

Pouaka Kaupapa: Te aonga ake o ao

Hei te ata hāpara whakatuwheratia ai te whare whakairo, hei tohu maumahara ki te hangatanga o te ao i te wehenga o Rangi rāua ko Papa. Ka tākiri mai te rā, he tohu ki te orokohanga o te ao mārama.

Mō te maha o ngā iwi, ko ngā pūrākau te tūāpapa o ā rātou kawa. Taketake mai ai te pōwhiri i ngā kōrero a te mäori mō te orokohanga o te ao. Tū ai te pōhiri ki runga marae. Ka whakaeke te tira mai i te Pō ki Te Ao Mārama. Ko Te Ao Mārama tēnei, ko tōna whakatinanatanga, ko te whare whakairo. Ko Ranginui te tuanui, ko Papatuanuku te papa. Ko ngā pou o te whare ka tohu ki ērā pou i tokona e Tāne hei whakawehe i a Rangi rāua ko Papa. Ko te pare i runga i te kūaha he tohu mō Hine, te kaitiaki o te ao i waenganui i te pō me te ao, te pouri me te māramatanga. Nā reira, he tikanga te pōwhiri ka ārahi i te tangata mai i tētahi ao, ki tētahi atu. Mā konei ka hangaia houhia anō te orokohanga o te ao.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Te orokohanga mai o te ao - Te orokohanga me te titiro a te Māori ki te ao', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-orokohanga-mai-o-te-ao/page-3 (accessed 30 March 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 8 Feb 2005