Kōrero: Te mana o te wāhine

Whārangi 3. Wahine whai mana

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā ingoa mō te hunga wahine whai mana

He huhua ngā kōrero ā-iwi mō ngā wāhine rangatira. Ko ētahi kārangatanga o tēnei hunga he puhi, he wahine rangatira, he kahurangi, he ariki tapairu.

E ai ki a Te Rangi Hīroa ka karangatia e Ngāti Kahungunu ngā mātaamua wahine o te whānau he māreikura. He tapu ēnei wāhine, ā, i a rātou e noho puhi ana ka āta tiakina e ō rātou hapū hei taumau ki iwi kē ā tōna wā. He wā ka tukuna he tonotono hei kaimahi māna.

Ko Hinematioro

Ko tētahi ariki tapairu ko Hinematioro o te Tai Rāwhiti. Ko ia te kaiārahi o tana iwi o Te Aitanga-ā-Hauiti, heoi totoro tonu atu tōna mana i Whangarā ki Ūawa. Kei tētahi rārangi waiata e kī ana: ‘kei tawhiti anō aku rongo, anū nei ko Hinematioro, he kahurangi, he ātaahua’. E ai ki te kōrero he pērā rawa tōna tapu kāore ōna waewae i tau ki te whenua, engari he mea amorangi haere ia.

Ko Rangi Topeora

Ko tētahi atu wahine ariki ko Rangi Topeora o Ngāti Toa. He kaiwaitohu ia i te Tiriti o Waitangi i karangatia ai ia ko te Kuini o te Tonga. He kaitito rongonui, he kaitakawaenga rongonui hoki ia i whakahē ki te mau kākahu Pākehā.

Ko Te Ātairangikaahu

Ko tētahi ariki tapairu o te rautau 1900 ko Te Arikinui Te Ātairangikaahu. I tū ia hei kuini tuatahi mō te Kīngitanga i te matenga o tōna matua a Korokī i te tau 1966. He wahine arohaina e te iwi Māori nā tōna ngākau hūmārie, me tōna whakapau kaha ki ngā whakahaerenga maha puta noa i tōna ao Māori.

Te moko kauae

I ngā wā o mua me rangatira tonu te whakapapa o te wahine e tāia ia ki te moko kauae. He mea tohua hoki e tōna hapū e whakanōhia ai tērā he wahine mau moko ki runga i te marae.

Ko Rere-ō-maki he wahine whai mana nō Te Āti Haunui-a-Pāpārangi i haina i te Tiriti o Waitangi. I tāia tōna mokotuhi ki te tiriti e Henry Williams. He moko kauae anō tō te wahine a Timi Kara a Materoa Carroll. Waihoki ko te poropiti o Ngāti Apa ko Mere Rikiriki hoki tērā te wahine mau moko nāna i matakite te aranga ake o Tahupōtiki Wiremu Rātana.

Heoi ehara ko ngā wāhine rangatira katoa i tāia ki te moko ko ētahi kāore hoki i tāia he tapu rawa hoki. Ko tētahi tauira o tēnei ko te wahine rangatira o Te Whānau-ā-Apanui me Ngāti Porou a Mihi Kōtukutuku. I te wā i a ia e tamariki ana ka tae ake ngā tohunga tā moko o Te Arawa ki roto o Te Tai Rāwhiti ki te tā i ngā kōhine ki te moko kauae. Heoi ka whakahē te tohunga ki te tā i a Mihi Kōtukutuku. Nā te mana me te tapu o tōna whakapapa kāore i rata ki a ia te maringi i ōna toto.

Mai i te paunga o te rautau 1900 kua ora mai anō te tā o te wahine ki te moko kauae hei tohu wahine whai mana.

Kupu tāpiri
  1. Daily Southern Cross XII, no. 842 (24 July 1855), p. 1. Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rawinia Higgins rāua ko Paul Meredith, 'Te mana o te wāhine - Wahine whai mana', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-mana-o-te-wahine/page-3 (accessed 25 April 2024)

He kōrero nā Rawinia Higgins rāua ko Paul Meredith, i tāngia i te 5 May 2011, updated 1 Jun 2017