Kōrero: Te mana o te wāhine

Whārangi 1. He atua he tipua

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Atua wāhine i te wā o te ōrokohanga

Ka ahu mai ngā mana katoa i ngā atua. Mō te wahine Māori, ka pūpū ake tēnei mana i te ara uwha o Tahu, i te matua whaea i a Papatūānuku me ētahi atua wāhine Māori.

Kei ngā kōrero o te ōrokohanga, ko Papatūānuku te atua wahine mātāmua, whai muri i a ia ko Hineahuone i pokea e Tāne i te one ki Kurawaka. Whai muri i a ia ko Hinetītama. I taki rere ia ki Rarohēnga nō te mōhio ko tōna hoa tāne ko Tāne tonu tōna matua.

Ko Māui me ngā atua wāhine

I roto i ngā kōrero mō Māui he maha ngā atua wāhine ka whai wāhi ki ōna hautipuatanga. Na tōna kuia a Murirangawhenua i tuku i tōna kauae ki a ia, i hīia ake ai Te Ika-ā-Māui, i patua ai a Tamanui-te-rā. I tōna tūpono ki a Mahuika ka riro mai te ahi. Pō noa katia rawatia ai a Māui ki ngā kūhā tonu o Hine-nui-te-pō.

E whakahira ana ēnei kōrero i te mana o te wahine inā hoki tā ratou ako i a Māui ki te mātauranga e tutuki i a ia ngā mahi. Ka mutu nō te patunga o Māui i ngā kūhā o te wahine, he tohu anō tērā ki te tapu o te whare tangata, me ōna mana whakanoa.

Ko Tinirau rāua ko Kae

Ko ētahi atua wāhine kei ngā kōrero o Tinirau rāua ko Kae. Ko ēnei mareikura te kapa haka tuatahi o te ao Māori. Kāti, ko te atua o te whakawhānau tamariki me te whare pora ko Hineteiwaiwa ko Hineraukatamea te atua o te ngahau, ko te atua o te pūoro ko Hineraukatauri. Ko te āria o Hineraukatauri ko te pēpepe, arā i tauiratia mai ai i te taonga pūoro te pūtōrino.

Tūāhua taiao

Ko ētahi āhuatanga taiao he atua wāhine tonu. Ko Hinepūkohurangi, arā ko te kohu, ko Hinepūtehue, te atua o te hue tae atu ki a Hinemoana, atua o ngā tai. Ko Hineraumati rāua ko Hinetakurua hoki ērā, tae atu anō ki a Whaitiri.

Ko Rona whakamautai te marama, ā, kei ētahi kōrero hei tamāhine ia mā Tangaroa.

Ngā tipua me ngā taniwha

Arā atu anō ngā tipua wahine, taniwha kaitiaki hoki o ētahi tohu whenua. Ki tā Tūhoe, nā Haumapuhia i whakairo te roto o Waikaremoana i tōna nanaiore kia puta ki te moana. Ko Āraiteuru tērā taniwha i ārahi i te waka o Māmari mai i Hawaiki ki Aotearoa. E kī ana te kōrero kei te noho tonu ia ki tētahi ana kei te kūrae tonga o te wahapū o Hokianga hei kaitiaki mō te tangata whenua.

Kei ngā kōrero o Ngāti Mahaki ko ngā wāhine tokowhā a Tamaahua he momo pounamu kei te Tai Poutini arā ko Takiwai, ko Aotea, ko Pounamu, ko Auhuka.

Whare tangata

Ko te wahine te whare tangata o te ao Māori, ā, he tūnga whakahirahira tōna i roto i te koiora o te tangata me ōna uri whakaheke. E whai mana anō ana te wahine i tōna mana whakawhānau ora ka mutu he mea whakarite ki a Papatūānuku rawa. Ko ngā kīanga mō te whare tangata he rite ki ērā mō te whenua. Otirā ko te ewe whenua me te one whenua he kotahi. Whai muri i te whānautanga ka nehua te ewe whenua ki te one whenua hei tāmau i te tangata me te whenua.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rawinia Higgins rāua ko Paul Meredith, 'Te mana o te wāhine - He atua he tipua', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-mana-o-te-wahine/page-1 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Rawinia Higgins rāua ko Paul Meredith, i tāngia i te 5 May 2011, updated 1 Jun 2017