Pukehinahina (Gate Pā)
Nō te marama o Maehe i te tau 1864 ka werohia e ngā iwi o te moana o Tauranga ngā hōia Pākehā e puni ana i Te Papa kia riri. I reira ngā hōia hei aukati i ngā iwi ka tautoko i te Kīngitanga ki Waikato. Kāore i arohia e ngā hōia te wero a ngā iwi, nō reira ka nekehia e ngā Māori te pae o te riri kia tata ake ki ngā hōia; whāia, ka tū tō rātou pā ki Pukehinahina.
Ko Rāwiri Puhirake o Ngāi Te Rangi te rangatira i Pukehinahina, ko Hēnare Taratoa te minita Karaitiana nāna ngā tikanga mō te pakanga i whakatakoto, inarā he whakahau i ngā kaiwawao kia manaakitia te hoariri, kia kauaka ngā kaiākiko e tūkinotia.
Ka pakaru mai te riri i te 29 o Āperira 1864. E 1700 ngā hōia, e 230 ngā toa Māori. Ka takapapa te pā i te mahi a ngā pū repo, ka tomo ngā hōia e 300 ki roto; e huna ana ngā toa i ngā maioro. Ka parekuratia ngā hōia, ka mauri rere ngā mōrehu. Ka whakarērea e ngā toa Māori te pā i toa ai rātou.
Ko te utu o ngā hōia mō Pukehinahina, ko Te Ranga. I te 21 o Hune 1864, ka kōkiritia e rātou te pā o Te Ranga. I ngā Māori e hanga ana i tō rātou pā, ka mau i te whana tukutahi a ngā hōia, ka parekuratia rātou. Ki te whakaaro Māori, he patu kōhuru tēnei, nā te mea i manaakitia e ngā Māori ngā kaiākiko Pākehā i taotu ki Pukehinahina.
Koinei te mutunga o ngā pakanga i Tauranga Moana, me te tīmatanga o te raupatu a te Karauna i ngā rau mano eka. Kua roa e tohe ana te iwi kāinga kia whakatikangia tēnei hē.
Te toanga i Pukehinahina
Ko te riri ki Pukehinahina tētahi o ngā pakanga torutoru i toa te Māori i nga whawhai ki te Pākehā mō te whenua. I tatari ngā toa Māori i ō ratou rua, kia mutu rā anō te pakū o te pū repo. I hangaia te pā ki te whakawai i ngā hōia Pākehā kia kuhu. I te mutunga o ngā pakanga, tikina atu ai e ngā Pākehā ngā maioro o te pā o Pukehinahina hei tauira mō ō rātou pakanga ka whai. Inarā, ka kitea tōna whakamahinga i te pakanga tuatahi o te ao.
Ngā iwi o te moana o Tauranga i ēnei rā
Kia tae ki te tau 2013, e 24,066 ngā tāngata o ngā iwi o te moana o Tauranga. Kei te ngana tonu rātou ki te pupuri i ngā taonga tuku iho a ngā tūpuna, ki te hāpai hoki i ngā āhuatanga o te iwi o nāianei. He uaua anō tēnei mahi nā te kaha o te waipuke o te ao Pākehā. Ko Tauranga Moana tētahi o ngā tāone nui o Aotearoa, tere ake tōna tipu i ō ētahi atu, nō reira ia rā ka nui haere ngā taumahatanga e tāmi nei i te whenua, te moana, te tangata, ngā taonga katoa e toe nei. Kei te kaha tonu te iwi kia whakatikangia ngā hē o mua, kia ora anō te reo, kia whakamutua rawatia te takahi i te mana o ngā iwi.
Inā te pepeha hei whakamanawanui i a rātou:
Ko Mauao te maunga
Ko Tauranga te moana
Ko Ngāi Te Rangi, ko Ngāti Ranginui, ko Ngāti Pūkenga ngā iwi.
Hei whakamaumahara i ngā iwi o Te Moana, rite tonu rātou ki ō rātou maunga, wai – e kore e ngaro.
