Kōrero: Tangihanga

Whārangi 4. Te tukanga tangihanga

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Whānau pani

Ko te wāhi ki te whānau pani (kiri mate, kura tūohu rānei) he tangi. He nui ngā āhua ki tērā mea te tangi, ko te haehae i te kiri ki te matā tētahi me te whakamomori tonu. Mō te whānau pani, mō ngā pouaru rawa, ka whakaaetia te whakamomori hei whakaputanga pōuri.

Kaua e tāunu i te hunga mate

Ka ohorere te whānau o Mihi Kotukutuku i te taenga atu o ngā pahi e toru a Te Arawa ki tōna tangi i te Tai Rāwhiti. Ko te kaupapa o tā rātou haere he tāunu i a ia. Heoi ka mahara rātou ki te kōrero, E kore te rangatira e tohe ki te tūtūā’, he mihi taurangi kē tā rātou. I ngā tau ki mua, ka ara ake ia kia whaikōrero ki runga i tētahi o ō rātou marae (kāre rātou i te whakaae kia tū pēnei te wahine). Ehara i te mea he pai anake ngā kōrero poroporoaki tangihanga nei.

Kore rawa te whānau pani i mahi kē atu, ā, ka tiaki i te tūpāpaku me te noho kore kai.

Pare kawakawa

Ko te pare kawakawa tonu e mau ana ki te māhunga te tohu o te tangi mō te ariki noanoa. He rongoā nui hoki te kawakawa ki te Māori, ka whakamahi nuitia i roto i ngā kawa maha, pērā i te whakamānu waka, te tā kawa whare me te tohi tamariki.

Te hahunga

Kua rerekē ngā tikanga o te hahu me te nehu i runga i te wā. I ngā wā ō mua, ka nehua te tūpāpaku ki ngā rua iti noa, ka whakanōhia ki roto ana, rākau rānei. I ētahi wā ka titia te tūpāpaku ki raro i te moana, ki roto hōpua wai rānei. Nāwai ka hoki te tohunga ki te tiki i ngā kōiwi mō te hahunga. I roto i tēnei tikanga ka horoia, ka warua, ā, ka tuhia ngā kōiwi ki te kōkōwai i mua i te auraki atu ki te marae kia tangihia anō. He ōrite tēnei whakahaere ki te tangihanga. Ko te otinga whakamutunga o ngā kōiwi he mea huna kia kore ai e tānoanoatia e te hoariri.

I mua, ā, i ēnei rā tonu, kāre i nui ngā mahi tahu tūpāpaku. Hāunga anō i ngā wā o te tahumaero, mēnā rānei i mate mai ki te whenua o te hoariri (kia kore e raweketia ōna kōiwi e te hoariri)

Te hākari

He tikanga whakahirahira te hākari i ngā tangihanga a te Māori, e hoki mai anō ai te whānau pani ki te ao mārama. E ai ki ngā kaimātai tōmua, i whai wāhi nui anō ki ngā hahunga te hākari me ngā mahi whakakotahi anō i te hapū, me te iwi. Atu i ngā whakamaharatanga ki a rātou kua oti te hahu me te nehu, kua whiriwhiri anō te iwi mō ngā rangi kei te heke mai.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rawinia Higgins, 'Tangihanga - Te tukanga tangihanga', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/tangihanga/page-4 (accessed 18 April 2024)

He kōrero nā Rawinia Higgins, i tāngia i te 5 May 2011