Dictionary of New Zealand Bography logo

Kōrero: Kaaro, Ani

Whārangi 1: Haurongo

Kaaro, Ani

fl. 1885–1901

Nō Ngā Puhi; he kaihautū, he matakite

I tuhia tēnei haurongo e Judith Binney, ā, i tāngia tuatahitia ki Ngā Tāngata Taumata Rau i te 1993. He mea whakamāori nā Ngā Tangata Taumata Rau.

Ko Ani Kaaro te kaihautū matua o Ngāti Hao ki Ngāpuhi. Iti noa te rahi o te hapū nei, ā, e heke ana te tupu. Ko Rangiahua me Waihou i te taha whakarunga o Te Hokianga ngā wāhi kāinga. Nō tōna koroua, nō Eruera Patuone tōna mana. I te taenga mai o te Pākehā, ko ia te tino rangatira o reira. He tamāhine a Ani nā Hōhaia; ko ia anake te tama a Eruera rāua ko tana wahine ko Hārata i ora. Kei te ngaro ngā kōrero mō te rā me te wāhi i whānau ai ia.

I ara ake a Ani Kaaro hei kaihautū i te wā e pōraruraru katoa ana ngā iwi o Hokianga. I te whakaūnga a te kāwanatanga i tana kaupapa whakanohonoho i te Pākehā ki konei, e kimi kē ana ngā iwi o Te Hokianga i te kotahitanga me te mana motuhake. He pai tonu ki a Ani ko te Kīngitanga hei tuarā mō ōna whakaaro. I te tau 1885, i te taenga ake o Tāwhiao ki Waitangi ki te whakatakoto i tētahi kaupapa whakakotahi i te iwi Māori, ka whakakīkīngia e Ani a Ngāti Hao kia kuhu atu ki te taha o te Kīngi Māori. Heoi anō, ko Ngāti Hao rāua ko Te Popoto anake ngā iwi o Te Hokianga i pai ki te hono atu ki te Kīngitanga. Nā tana tautoko i ngā kaupapa a Tāwhiao, i tautohea a ia e ētahi wāhine e rua. E ai ki a rāua, tiaki ārahi tonu mai ai te Atua i a rāua. He taina, he tuakana ngā tokorua nei, a Maria Pāngari rāua ko Rēmana Hane (Rīmana Hī), ā, he tamāhine nā Āporo Pāngari (Te Houhou); he mokopuna tonu hoki rāua nā Pāngari, te kaihautū o Ngāti Hao ki Ōrira i te taha raki o te awa o Waihou.

Kua kitea noatia te mana matakite o Ani Kaaro i tōna haerenga ki Parihaka i te marama o Mei 1885. I huri rātou ko tōna pāpā me tōna tungāne, me Patu Hōhaia ki te whakapono o te matakite rā, o Te Whiti-o-Rongomai. Ko te ara rangimārie te ara houkura o te koroua nei. Whakapono tonu ana ia, ā te mutunga mai, mā te Atua te mana motuhake o te Māori e whakahoki mai. I tētahi haerenga atu o Maria Pāngari ki Parihaka ka mate i te huarahi. Nō muri whai atu te nuinga o tōna iwi i a Ani Kaaro. Heoi, nō te haerenga o Ani ki Ahuriri (Napier) i te tau 1886, he mea tango tonu ake e Rēmana Hane te tūranga whakahaere o te whakapono hou nei i Waihou. Riro ana hoki i a ia ngā huānga tata o Ani, ngā mātua me te tungāne hoki. Ki te kōrero a Rēmana i moe wairua ia i a Te Whiti. Hangaia ana e rātou ko tōna iwi he kāinga noho, ā, ka tapaina ko Maunga Hīona (Zion). Tae rawa atu ki te tau 1887, he kaha rīriri tonu te mahi ki a Ani mā. Nāwai rā, ka tauria a Rēmana Hane e te waitaua pirihimana.

Ahakoa tū tonu ai ngā hui karakia a Ani ia marama, ia marama, e ai ki tana kī kua mutu tana manaaki i ngā kauwhau momo 'Hauhau' a Te Whiti. I tua atu i tēnā, kua unu ia i tana tūranga poropiti, ā, kua hoki anō ia ki te Hāpati 'a te Pākehā' hei Rā Tapu mōna. Hāunga tōna pāpā i mau tonu ki te whakapono o Rēmana Hane.

Ka noho tērā kino i waenganui i ēnei wāhine rangatira mō te hia nei te roa. Ēngari i memeha haere te hunga whakapono o Rēmana Hane i muri i te takanga o tāna poropititanga mō te haerenga mai o te tino anahera o Kaperiera i te tau 1889. Mai i taua wā rā, ka noho ko Ani Kaaro te tino kaihautū mō Ngāti Hao. I te wā i tae atu ai ētahi o te kāhui ariki o Ingarangi ki Rotorua i te tau 1901, ko ia anake te wahine i whakaahuatia i te taha o ngā tino ariki i reira. Ki te titiro atu, he wahine popoto, he mārōrō nei tōna tupu, ā, 40 tau nuku atu pea tōna pakeke.

Ko te tāne a Ani Kaaro ko Ngākete Hāpeta. Ēngari, e ngaro ana ngā kōrero mō tā rāua moumouranga, ā, mehemea hoki i whai tamariki rāua. Kāre hoki i te mōhiotia te wā rānei, te wāhi rānei i mate ai a Ani Kaaro. Ehara kau i te mea nā ōna kāwai anake i tū rangatira ia, inarā kua nui kē atu tōna mana i tō tōna pāpā, ēngari nā tōna kaha tonu ka puta. Tūturu he matakite ia. Ahakoa rapua nei e ia te huarahi tika, i mau tonu ia ki te ture, ā, mutu atu ko tā te rangatira āna mahi katoa.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Judith Binney. 'Kaaro, Ani', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 1993. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/2k1/kaaro-ani (accessed 30 April 2024)