Ngā pakanga i waenganui i ngā iwi
He kino ngā pakanga o ngā tau 1815 ki te 1840 ki te iwi o Ngāti Whātua. He iwi kaha tonu a Ngāti Whātua i ngā pakanga i mua i te taenga mai o te Pākehā. Hei tauira, i hinga a Ngāpuhi i a Te Roroa ki Moremonui i te pakanga o Te Kai-a-te-karoro. I pakanga a Ngāti Whātua ki Tāmaki rāua ko Te Wai-o-Hua ki a Ngāti Pāoa o Waiheke me Moehau. Engari ia, nō te taenga mai o ngā pū a ngā kaihokohoko me ngā tāngata whai, ka huri te āhua o ngā pakanga, ka nui atu ngā pakanga, ka tokomaha atu ngā tāngata ka mate.
Ko Apihai Te Kawau te rangatira o Ngāti Whātua ki Tāmaki i te tīmatanga o te rau tau 1800. He mokopuna ia nā Tūperiri. I te tau 1822, 1823 rānei, ka whai ia i ngā ope taua o Waikato e haere ana ki te tonga. I huri āwhio te taua nei mā Rotorua ki Te Matau-a-Māui me Te Whanganui-a-Tara, ka hoki atu mā Taranaki me te rohe o Waikato. I a Āpihai Te Kawau e ngaro ana, ka whakaekea a Tāmaki-makau-rau e ngā taua mau pū a Hongi Hika. Nui rawa atu ngā pū a Hongi Hika me Ngāpuhi. Ka whakaekea a Mauinaina, te pā o Ngāti Pāoa. Tini ka mate. Ka rere atu a Ngāti Whātua i te rohe o Tāmaki. I te tau 1826 ka hinga anō a Ngāti Whātua i a Ngāpuhi i te awa o Kaiwaka kei te tonga o Whāngārei, i te pakanga o Te Ika-a-Ranganui. Ka rere ngā mōrehu i te wehi o te pū, ka mahue a Kaipara me Tāmaki-makau-rau.
Te Tiriti o Waitangi
Nō te tau 1840 ka haina ētahi o ngā rangatira o Ngāti Whātua i te Tiriti o Waitangi - a Tirarau rāua ko tana teina a Taurau, a Te Roha o Te Uri-o-Hau me Te Parawhau, a Hāmiora Pakikoraha o Te Roroa, a Te Tinana, a Te Reweti me Āpihai Te Kawau o Ngāti Whātua-o-Ōrākei. Hāunga, ka riro te nuinga o ngā whenua o Ngāti Whātua mā roto i ngā kerēme i mua i te tau 1840, mā ngā hokohoko tinihanga a te Karauna, mā ngā mahi a te Kōti Whenua Māori, mā ētahi atu mahi tinihanga hoki.
Te rironga o ngā whenua
I te tau 1842, ka pakaru te riri i waenganui i a Te Uri-o-Hau me tētahi kaihokohoko. Ko te whakapae a ngā Māori i takahia te tapu o tētahi urupā e te kaihokohoko. Ko te utu mō te mahi a Te Uri-o-Hau, ka tangohia ō rātou whenua e 2000 heketea te rahi.
Ka rongohia te ringa kaha o te kāwanatanga ki ngā whenua o Te Roroa, mā roto i āna tikanga rerekē (pēnei i te hē o te tatau i te rahi o te whenua me ngā paenga whenua), āna takahitanga o āna ake ture i te wā i hokona te nuinga o ō rātou whenua i te tekau tau atu i 1870. Kāore te kāwanatanga i aro ki ngā whakaaetanga ā-waha, ā-tuhi hoki e mea ana kia rāhuitia he whenua mō te Māori. I pērā anō te pā kino a te kāwanatanga ki a Te Taoū. Tata ki te e 6 ōrau o ngā whenua i te whanga o Kaipara i riro i mua i te tau 1865. Ko ngā whenua i mahue mai i tae ki mua i te Kōti Whenua Māori i mua i te tau 1891; kia tae ki te tau 1908 kua riro te e 55 % o ēnei whenua.
I roto i ngā tau, ka tūkinotia, ka tangohia ngā kōiwi o ngā tīpuna i ngā urupā o Te Roroa rāua ko Te Uri-o-Hau.
