Kōrero: Ngā rōpū tautohetohe

Whārangi 6. Ngā hiahiatanga kāwanatanga

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ko ētahi take tātarāmoa ka hua mai i ngā hanganga ture kāwanatanga.

Pūrongo Hunn

Kātahi ka kirikawa anō te Māori i te putanga o te pūrongo a Hunn i te tau 1961, i whakahaua ai kia taka te whenua Māori ki raro i te taitara whenua Pākehā. Tāpiri atu, me hoko rawa ngā whenua paku kāore i te whakamahia. Ahakoa ngā painga o ēnei panoni, ka kore anō e arohia ngā hiahia Māori kia mau tonu ngā here ki te wā kāinga. Nō ngā ātete ki tēnei pūrongo, ka hua ake te kōrero ‘Not one more acre’.

Kōpaki pūtea

I te tau 1995 ka whakahua te kāwanatanga i tōna kaupapa kōpaki pūtea. Nō tērā whakatau ka noho te nuinga moni mō ngā kerēme ki te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi ki te $1 piriona. Nō ngā hui whakararata i te tau 1995, ka mea te ūpoko o Te Puni Kōkiri a Wira Gardiner, kia kaua te Māori e keu i te hēteri. Kātahi ka tū te porotū nui ki waho i ngā tari o Te Puni Kōkiri. I te otinga ake, kāore i mana te kōpaki pūtea.

Takutai moana

Ka noho, ka noho tonu te whakapae ā-ture, tērā ia kei te noho pōhēhē te ture ki ngā mana o te Māori ki te takutai moana. He mea whakamātau tēnei e Ngāti Apa, i tā rātou kēhi ki te Kōti Pīra. I whakatau tērā kōti kei te Kōti Whenua Māori te whakatau mutunga. Engari i mua i tō rātou rā ki te kōti, ka whakataruna te kāwanatanga ki te huripoki i te whakataunga a te Kōti Pīra mā te hanga ture anō. Nō konei te Hīkoi Takutai moana o te tau 2004 hua ake ai.

Ko tōna i pūāwai mai ko te waihangatia e Pita Sharples rāua ko Tariana Tūria mā o te Rōpū Tōrangapū Māori, hei whakawete i te ture i hurihia. Nāwai ka whakakapia tērā ture ki te Ture Takutai Moana 2011.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Ngā rōpū tautohetohe - Ngā hiahiatanga kāwanatanga', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-ropu-tautohetohe/page-6 (accessed 25 April 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 20 Jun 2012, reviewed & revised 11 Jan 2023