Kōrero: Ngā rōpū tautohetohe

Whārangi 2. Porotū ki Waitangi

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te Rā o Waitangi

He whakatenetene tonu rā te mahi ki te Rā o Waitangi, otirā ki te Tiriti o Waitangi i tāmokotia i te 6 o ngā rā o Pēpuere i te tau 1840. Nō te takohatanga o te whare tiriti me tōna papa e Rore Bledisloe i te tau 1932, huataki ake ngā rā whakanui i te Tiriti o Waitangi. E rua tau i muri mai i tōna tukunga mai 10,000 ngā Māori ka puta ki te rā o Waitangi i te tau 1934. I te rautau o te Tiriti o Waitangi i te tau 1940, ka whakapuaki a Tā Āpirana Ngata i te māharahara o te iwi Māori ki te noho a ngā iwi tāngata o te motu.

Te Rā o Aotearoa

I runga i te Ture o te Rā o Waitangi ka whakataua te 6 o Pēpuere hai rā motuhake mō te motu. Nō te tau 1974 kātahi rawa ka tū te rā hai rangi whakangā, ā, ka huaina kētia ko te rā o Aotearoa. Ki tā ngā toa o ngā mautohe he whakaparahako tēnei i te mana o te Tiriti o Waitangi.

Ngā porotū tuatahi

I te tau 1971 ka whakarite te rōpū o Ngā Tamatoa i ngā whakapātari tuatahi ki Waitangi. I te tau 1973 ka mau rātou i ngā tūtohu ringa pango, hai tohu i te rironga atu o ngā whenua Māori. Ko ētahi kīanga rongonui i tērā wā ko ‘Honour the treaty’ me ‘The treaty is a fraud’. Nō te tau 1979 ka tahuri te Komiti Mahi o Waitangi ki te māhoi atu ki ngā totohe ki Waitangi. Ko te whakawāhinga o Tā Kereama Rātima rāua ko Kahurangi Whina Cooper tērā i kōkiritia e ngā kaimautohe hai whakamau ki ngā āhuatanga ki te rā i Waitangi. He kitenga hoki tēnei ki te tōtara wāhi rua a ētahi o ngā rangatira me ngā kaiporotēhi.

Te hīkoi o te tau 1984

I te rā o Waitangi i te tau 1984 ka rautakina te hīkoi mai i Ngāruawāhia ki Waitangi. E kīa ana koinei te takiwā tino kaha te whakatūtū puehu ki Waitangi. Ko te tumuākī o te hīkoi ko Eva Rickard; ko tōna hēkeretari ko Titewhai Harawira. I te whaitua o te 4,000 te huhua o te tauā mautohe i whakatika atu ki Waitangi; e tūmanako ana kia tūtaki atu ki te Kāwana Tianara a David Beattie, eaoia pākatia atu i te piriti i Waitangi. Whai muri ka kuhu ko Te Kawariki (o te hiku) ki te porotēhi ki te rā o Waitangi.

Ngā auheke tōrangapū – mai i te tau 1990

I te rautau rima tekau o Waitangi i te tau 1990, ka pere tētahi tuawahine Māori i tōna tīhāte ki te Kuini a Irihāpeti Tuarua o Ingarangi. Waihoki ko te kauhau a te Pīhopa o Aotearoa, a Te Whakahuihui Vercoe; i puakina e ia ngā ngoikore o te Karauna kia hōnoretia te tiriti.

Mō te hunga tōrangapū hai reira tonu ngā uauatanga. I te tau 1998 ka heke ngā roimata o Helen Clark (i tērā wā koia te kaiārahi o te rōpū āpiti) i te wero a Titewhai Harawira i te kaumātua o Ngāpuhi mōna i whakaae kia tū te wahine Pākehā ki te kōrero i runga marae. I te tau 2004 i te wā i a ia te pirimia ka ueuetia a Clark, me te pirimia i te tau 2009, a Hone Kī.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Ngā rōpū tautohetohe - Porotū ki Waitangi', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-ropu-tautohetohe/page-2 (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 20 Jun 2012, reviewed & revised 11 Jan 2023