Kōrero: Ngā mātua

Whārangi 2. Whānau me te whāngai

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Whānau

I mua i te taenga mai o te Pākehā, ka pū anō ai te whānau i te hunga kaumātua, ngā pakeke (mātua, kōkara, pāpara), te rangatahi me ngā tamariki hoki. I te takiwā o te 20-30 te nui o ia whānau Māori, ā, ka wāhia he wāhanga o roto i te papakāinga mō rātou. He māra anō tā rātou i roto i ngā mahinga kai a te iwi, ā, he wāhi motuhake anō tō rātou mō te tiki kai. Ka taunahatia anō ngā rākau hei whakamahi mō rātou. He mana motuhake tō te whānau i roto i ngā take huhua noa.

Nāwai rā kua huri tēnei mea te whānau. Kua whāiti ngā whare, kua kore e mahitahi. Kua marara anō te noho a te iwi Māori nō te wā o te noho tāone i muri i te Pakanga Tuarua o te Ao.

Ahakoa he ōritenga o te manaaki a ngā mātua Māori i ā rātou tamariki i ā tauiwi, he maha anō ngā rerekētanga. Ka paiherea ia te tamaiti Māori kia pūmau ki tōna whānau whānui, kaua noa iho ki ōna whanaunga tata anake. Kei roto i tēnei kōtuinga ko ngā uri, ngā kaumātua, te hapū me te marae.

Kanorau

Mai anō i ngā rā kua pahure ā tae noa mai ki ēnei rā, he hihiri nui, he huhua noa ngā whānau i roto i ngā huringa o te ao me ngā tītakatakanga o tēnei mea te whānau. Ka taea te whānau te whakawhanake me te whakarerekē i roto i te momo mahi e mahi nuitia ana e taua whānau.

He maha anō ngā āhuatanga ki te whakapakeke tamariki Māori. He maha anō hoki ngā rerekētanga mai o ia whānau, me ngā tini rerekētanga i waenganui i te Māori me Tauiwi.

Whāngai

He āria nui te whāngai i ngā wā o mua, ā, e whai hīranga tonu ana i ngā whānau Māori. He āhuatanga whakapakeke tēnei i te tamaiti irāmutu, anō nei he tamaiti ake nā ngā mātua. Ka whāngaihia te whāngai rite tonu ia hei tungāne, tuahine rānei.

He rite tonu te wā ka riro te whāngai ki raro i ngā tohutohu o te whānau, tae rawa ake ki te wā o te noho tāone. Ka whiwhi mahi e tata ana ki ngā tāone nunui, ā, ka noho tahi me ngā whanaunga. I ētahi wā ko tā te whāngai he tiaki whare, tamariki rānei – hei tautoko i te whānau. Kāore e ōrite te tūnga whānau ki ngā tamariki ake o te whānau, he tūnga epeepe i ētahi wā. Ko ētahi ka whakamahia hei hāwini i ngā mahi whakapai whare, ihu oneone hoki e ora ai te whānau.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Cindy Kiro, 'Ngā mātua - Whānau me te whāngai', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-matua/page-2 (accessed 23 April 2024)

He kōrero nā Cindy Kiro, i tāngia i te 5 May 2011, updated 1 Jun 2017