Kōrero: Ngā manu

Whārangi 3. Ngā tohu

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Mā te mātaki i ngā whanonga a ētahi manu taea ai e te Māori te matapae he aha ngā nekeneke ā ngā rā kei te tū.

Kāreke (marsh crake)

E ai ki te Māori taea ai e te kāreke te tohu ka aha ā ngā rā kei mua i te aroaro. Ki te rongohia te tangi a te kāreke i te taha mauī, he aituā kei te haere; ki te rongohia tana tangi i te taha matau he tohu mō te pai.

Karoro (black-backed gull)

Ka kite ana te Māori me te Pākehā i te karoro, ka toko ngā mahara mō ngā rā mahana o te raumati, mō te moana, mō ngā ngaru. He tohu aituā mēnā ka kitea te karoro i uta. Ko te tangata noho ki te taha moana kīia ai he karoro inu tai. Hei ētahi wā ka whakamōkaitia he karoro, he pai hoki tērā manu hei kaikai i ngā ngārara kai i te māra.

Hōmiromiro (tomtit)

He rongo pai ka kawea e te hōmiromiro. Whakapono ai te tangata he nui tōna mana, he tapu a ia. Kīia ai te tangata mata ka tea he kanohi hōmiromiro, nā te mea ka taea e ia te kite i ngā mea ririki pērā i te aitanga a pepeke.

Piopio (native thrush)

Kua ngaro tēnei manu, kua takahi i te ara i takahia e te moa, te huia, arā atu. Ko tētahi anō ingoa mōna ko te tiutiu kata, inarā ka wehi te tangata i tana kata. Ka tohu te piopio he aituā kei te haere.

Pōpokotea (whitehead)

Pērā te pōpokotea ki te hōmiromiro, arā, he tohu ora, he tohu pai. Ko te kōrero a ngā iwi o Whanganui, ko ērā manu ngā wairua o te hunga kua wehe ki te pō. Ki ētahi atu iwi ka tohu ngā manu nei kei te whakatata mai he wairua.

He whakamārire te riri

He wā ko te hōmiromiro ka whakamārire i te riri i waenganui i te wahine me te tāne kua wehe. Ka whakarerea ana tētahi e tōna hoa, ka haere tērā ka mahue ki te tohunga kia karakiangia ia ki te ātahu. Whāia, ka rere te hōmiromiro rā ki te hoa tāne, wahine rānei, ka tau ki tōna māhunga. Nā te kaha o te ātahu ka hoki tērā ki te kāinga. Koirā anō te mahi a te kārearea, heoi, ko tāna, he whakataka i tētahi o ōna huruhuru ki runga i te tipuaki o tērā kua wehe atu.

Ruru (morepork)

He nui ngā pūkanohi o te ruru, ko tōna ingoa i ahu mai i tana tangi taukurī. He nui ngā kōrero a te Māori mō ngā tohu a te ruru. Nā te mokemoke o tana tangi me te mataara o tana tū, ka honoa te ruru ki te tapu, te kaitiakitanga, te whakatūpato, te pōuri me te mataara.

Tarāpunga (red-billed and black-billed gull)

He wāhi nui tō te tarāpunga i ngā kōrero tuku iho. He tapu te manu nei ki ngā iwi o Te Arawa, otirā, nāna taua iwi i whakaohooho mō te ope taua a Ngāpuhi e hoe ana ki a rātou e whakamaru mai rā i te motu o Mokoia.

Turiwhatu (dotterel)

Kei te maha o ngā moteatea ngā kōrero mō te turiwhatu. Kei te maha o ngā waiata mō te orotā o te ao te kōrero e mea ana, ko te manu nei te turiwhatu anake ka ora.

Whēkau (laughing owl)

Kua takahi te whēkau i ngā tapuwae o te moa, o te huia, o te piopio, ka ngaro ki te pō. I tapaina tēnei ingoa mōna nā tana kai i ngā whēkau o te kiore me ētahi manu ririki.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Kelly Keane, 'Ngā manu - Ngā tohu', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-manu/page-3 (accessed 19 April 2024)

He kōrero nā Kelly Keane, i tāngia i te 24 Sep 2007, reviewed & revised 17 Feb 2015