He maha ngā waka o Te Aupōuri me Te Rarawa:
- Ko Matawhaorua te waka ko Kupe te rangatira
- Ko Kurahaupō te waka ko Pōhurihanga te rangatira
- Ko Ngātokimatawhaorua, ko Nukutawhiti te rangatira
- Ko Māhuhu-ki-te-rangi, ko Rongomai rāua ko Whakatau ngā rangatira.
Ko te waka matua o Te Aupōuri ko Māmari, ko Ruanui te tangata. Noho rawa ngā uri o Ruanui ki te tai hauāuru o Te Tai Tokerau.
E whakanuia ana e Te Rarawa tā rātou whakahekenga mai i te waka o Tinana, i ārahina e Tūmoana. Ka hōrapa ngā uri o Tūmoana ki te raki o Hokianga, ahu whakaterāwhiti ana ki Maunga Taniwha. Nāwai ā, ka hoki a Tūmoana ki Hawaiki, ka whakarere mai ki Tauroa ko tana tama a Tamahotu rāua ko tana tamāhine a Kahutianui-o-te-rangi.
E kīia ana i huri taiāwhio te tipuna o Te Aupōuri me Te Rarawa a Mirupōkai i Te Ika-a-Māui mā runga i te waka a Mataatua.
Te Aupōuri
Ko Ngāti Ruānui te ingoa tūturu o Te Aupōuri. He hononga tata ō ratou ki a Te Rarawa, nā te moenga o Waimirirangi rāua ko Kairewa. He tipuna tā rāua tamāhine a Haere-ki-te-rā nō ngā rangatira o Ngāti Ruānui, a Whēru rāua ko Te Ikanui. Ko Pare tētahi atu tamāhine; ko rātou ko tana tāne a Te Rēinga, ko tana tungāne a Tamatea ētahi o ngā tīpuna nui o te iwi i mua i a Te Rarawa.
Kei ngā whanga o Whāngāpē me Herekino te rohe o Ngāti Ruānui. Nāwai ā, ka tutū te puehu i waenganui ki ngā huānga a Ngāti Te Rēinga rātou ko Ngāti Kairewa, ko Ngāti Manawa, ko Ngāti Te Aewa. E kaha ana te tū o ēnei iwi i ō rātou kāinga i Motutī, i Whakarapa, i Motukauri; ko enei kāinga kei ngā tātahi i te raki o Hokianga.
He maha ngā pakanga i waenganui i ngā iwi nei ki ngā whanga o Whāngāpē o Herekino, tae atu ki Ahipara me Hukatere kei Te Oneroa-a-Tōhē. I tētahi o ēnei pakanga i whakapaea a Ikanui rātou ko Whēru mā i roto i tō rātou pā a Pawarenga, kei Whāngāpē. I tētahi pō ka tahuna rātou ngā taputapu o te pā kia rere te au. Mā te au pōuri nei i puta ai o rātou ihu. Mai i tēra wā ka mōhiotia a Ngāti Ruānui, ko Te Aupōuri.
Te Rarawa
I ahu mai te ingoa o Te Rarawa i tētahi mahi i ngā tātahi i te whanga o Kaipara. Tērā tētahi ariki tapairu ko Te Ripo, i whakamatea e tētahi taua nō Kaipara. I arahina e Ngāmotu te taua rānaki mate, ka whāia ngā kaikōhuru ki te taha tonga o te whanga o Kaipara. Heoi, ka rere te hoariri, ka whakawhiti i te whanga kia tae ki tō rātou pā ki Okika. Ka heua a rātou karakia e pohepohe ai ngā wai o te whanga e kore ai e taea e te taua o Ngāmotu te whakawhiti atu.
Nā tō rātou pōkaikaha, ka toro te taua o Ngāmotu ki roto i tētahi urupā kei ngā takutai o te whanga, ka hahua ngā kōiwi o tētahi tohunga. Ka tahuna ngā kōiwi, ka whiua ngā pungarehu ki te whanga kia rokia ngā wai. Ka apungia hoki e rātou tētahi wāhi o te tinana. Nō te kitenga o te kuia a Toko i ēnei mahi ka kī, ‘Kātahi anō te iwi kai rarawa!’ me te kōrero nei ‘Te Rarawakaiwhare!’ Nō konei ka karangahia te iwi nei, ko Te Rarawa.
