Kōrero: Kotahitanga

Whārangi 3. Ngā rōpū pāremata, 1870 ki te tau 1900

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā rangapū whakahē

Ka ara anō ngā rōpū whakahē i ngā hoko whenua i Ngāti Kahungunu. Mai i te tau 1871 ka tīmata te taki hui a Ngāti Kahungunu ki Te Matau-a-Māui ki raro i a Hēnare Matua mā me ngā kaitōrangapū e rua: ko Henry Robert Russell rāua ko John Sheehan. Ko Karaitiana Takamoana tētahi anō o ngā rangatira. He kaituku pūtea hoki te niupepa reo Māori a Te Wananga nō te rōpū.

Ngā rōpū kotahitanga o te hiku (Waitangi me Kohimarama)

I te takiwā o ngā tekau tau o 1870 me 1880 e rua ngā rōpū pāremata o te Kotahitanga. I te tau 1879 ka tū te pāremata Māori i Ōrākei, ki te whare rūnanga o Kohimarama (i tapaina ki te huinga rangatira o Kohimarama i te tau 1860). Nā runga i te karanga a Paora Tūhaere ka kōrero mō te Kawenata o Kohimarama me te Tiriti o Waitangi. Ka tō te rā ki te pāremata o Kohimarama i te tau 1889.

Ko te pāremata hoki tērā i tū ki Waitangi i waenganui i te tau 1881 me te tau 1890. I te tau 1881 ka puaretia te whare rūnanga o Te Tiriti o Waitangi mō ngā whakaminenga o te pāremata.

Te Pāremata Kotahitanga

I te tau 1892 ka mene te Pāremata Māori ki Waitangi. Ka whakatauria ko tētahi whare me tētahi pōti ā-motu. He Whare o Raro, he Whare Ariki hoki tō te pāremata. Ko te pirimia tuatahi ko Hāmiora Mangakāhia rāua ko te pika tuatahi ko Hēnare Tōmoana. Ko tōna tikanga ka whakamanahia e te pāremata Pākehā, ā, kia puritia e te Māori ōna whenua. I te tau 1902 ka tū tōna hui whakamutunga ki Waiōmatatini ki te Tai Rāwhiti.

Te Minita mō ngā Take Pākehā

Ko te kauhanganui te pāremata o Te Kīngitanga, ka mutu he whare o raro, he Whare Ariki hoki tōna. Ka tauiratia mai tā rātou minita take Pākehā i te minita take Māori a te kāwanatanga.

Te Kauhanganui

Nō te takiwā o te tau 1890 ka waihangatia te Whare Pāremata o te Kīngitanga, a Te Kauhanganui ki Maungakawa. He urupū minita, he tekau mā-rua (ngā kanohi ā-iwi) hoki tōna, tae atu ki te Whare o Raro me te Whare Ariki. Ko te kīngi Māori te ūpoko o te Kauhanganui. Ko ōna rongo kōrero ka whakaputaina i te niupepa a te Kīngitanga a Te Paki o Matariki. I te tau 1894 ka whakatakototia tōna ture ārahi, heoi nō te tekau tau 1920 ka peto te ngoi o ngā hui Kauhanganui.

Ngā Kaunihera Māori

I te pito o te rautau 1800 ka whakahau te kāwanatanga i ētahi kaupapa i kitea ai te kotahitanga i ngā kaunihera Māori me ngā kaunihera whenua. Ka karangatia ēnei whanatutanga ko Te Kotahitanga Hou, ā, ko Āpirana Ngata te pouturuki (koia hoki tētahi o ngā pou o te Rōpū Tauira o Te Aute). Ko ngā Māori tonu ka kōwhiri i ngā kaunihera Māori, engari nā te kāwanatanga tonu te mana whakahaere. Mai i te tau 1903 ka tū ngā hui o ēnei rōpū.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Kotahitanga - Ngā rōpū pāremata, 1870 ki te tau 1900', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/kotahitanga/page-3 (accessed 21 April 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 20 Jun 2012