Kōrero: Hapori

Whārangi 4. Te wahine, te tāne

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā wāhine

Atu i te tekau tau o 1980, nā te whakaputanga o te mana wahine me te panoni o te ōhanga me te hapori o Aotearoa, ka piki te āhua o ngā wāhine. Taka mai ki ngā tau tōmua o te rau tau 2000, kua kitea te wahine i ngā tūranga teitei me ngā rāngai ōhanga. I te tau 2005 he wahine te pirimia, te kāwana-tianara, te kaiwhakawā matua, te rōia matua me te tumuaki o te kamupene nui rawa o Aotearoa.

Ki tā te ture, me ōrite te utu ka whakawhiwhia ki te tāne me te wahine. Ahakoa anō te tini wāhine kei te whai mahi utu, me te piki o ngā utu ki ngā wāhine, i te tau 2001, he iti iho te utu a te wahine ki tā te tāne (toharite e $14,500 mā te wahine, e $24,900 mā te tāne). He pērā anō te kōrero mō ngā utu ia wiki: i te tau 2002, $857 te utu ki te tāne, e $685 ki te wahine.

He nui ake te wā whakapauhia ai e te wahine ki te awhi i ētahi atu o te whānau me te mahi mō te kore utu. I te tau 2001, e 57% o te hunga mahi kore utu kei waho o ō rātou kāinga, he wāhine. E 60% o te hunga tiaki tūroro i te kāinga, he wāhine.

Takatāpui

I te tekau tau atu i 1970 ka tino rerekē te wāhi o te takatāpui ki Aotearoa. I te tau 1986, ka whakakorea ngā aukatinga a te ture mō te moe a te tāne i te tāne me te wahine i te wahine. I te tau 1993 ka mana te Ture Tikanga Tangata; e kore e taea te pana tangata takatāpui. Kua nui ake te aronga o te hapori me ngā ture ki te hunga ka noho i ngā hononga takatāpui.

Tae ki te tau 2003, kua eke ētahi takatāpui hei mema paremata, ko tētahi kua tae rā anō ki te rūnanga kāwanatanga.

Ka tipu te whakaaetanga

Ko Whale rider te pikitia nui o Aotearoa i te tau 2003. I puta te pikitia nei i tētahi pukapuka nā Witi Ihimaera, he kaituhi takatāpui Māori. I te tau 2004, i te whiwhinga o Ihimaera ki ngā tohu whakanui i te rā whānau o te Kuini o Ingarangi, kīhai i kōrerotia tana takatāpuitanga –he tohu kua ngāwari te titiro a te tangata ki te hunga takatāpui. I mua ake, me huna ngā kaituhi takatāpui o Aotearoa i tō rātou takatāpuitanga.

Kairautanga

Kei Aotearoa te kairautanga, i kawea mai i ngā tau tōmua o te noho a te Pākehā. Heoi, nō te tau 2003 ka whakaaetia ā-turetia. I mua i tēnei he takahinga ture te whakahaere whare kairau; hunaia ai ēnei tūmomo whare ki raro i te kārangaranga whare miri tinana, arā, ‘massage parlours’.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

John Wilson, 'Hapori - Te wahine, te tāne', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/hapori/page-4 (accessed 17 April 2024)

He kōrero nā John Wilson, i tāngia i te 8 Feb 2005