Skip to main content
Logo: Te Ara - The Online Encyclopedia of New Zealand. Print all pages now.

Rikiriki, Ātareta Kāwana Rōpiha Mere

by Te Tiwha Puketapu

Biography

Tērā pea nō te tau 1855, 1866 rānei i whānau ai a Ātareta Kāwana Rōpiha Mere Rikiriki, arā, ko Mere Rikiriki rā tōna ake īngoa e mōhiotia whānuitia ana. Hei tamāhine a ia mā Kāwana Rōpiha o Ngāti Tauira rāua ko Mere Rikiriki o Ngāti Te Rangitepaia. Ko Kāwana Hūnia anō te īngoa o tōna pāpā. He hononga iwi ōna ki a Rangitāne me Ngāti Apa, ā, kei tata tonu ki Parewanui i Rangitīkei tōna kāinga i whakatipua ai. He uri anō hoki a ia nō te tino kauwaka, kaiwhakaora tūroro rā, nō Maata, i te takiwā i te tekau atu i 1840 e hau ana tōna rongo. Ko Mere Rikiriki anake te wahine poropiti o te wā o te tekau mā iwa o ngā rau tau, o te hunga whakapupū i te taha wairua, pērā i a Tāwhiao Te Wherowhero, i a Te Kooti, i a Tohu Kākahi, i a Te Whiti-o-Rongomai, i a Hipa Te Maihāroa me Tahupōtiki Wiremu Rātana. Nōna ka pakeke, he wā anō ia i Parihaka e noho ana i te taha o Te Whiti rāua ko Tohu Kākahi. Hei tohu mō tōna tūranga, ka riro nāna tonu a ia i iriiri i te awa o Rangitīkei i te 27 o Hūrae 1910. Ka whitu rawa ōna iriiritanga i a ia, te iriiri rā ki tā te tikanga pure, he karanga ki te Wairua Tapu. Ia tau, ia tau tonu, whakanuia ai te rā nei i Parewanui.

I tētahi wā anō o te tōmuatanga o te tekau tau atu i 1900, i tīmataria e Mere Rikiriki te Hāhi o te Wairua Tapu, tūhono mai ana ngā mema o ngā hāhi kē me te hunga Ringatū anō hoki. Nō tētahi hui karakia i Parewanui i te Kirihimete o te tau 1911, i whakaatu ai ia, kua hohou kē mai te wairua matakite ki roto ki a ia, ā, noho ake nā hei poropiti. Ahakoa tētahi pito wāhi o te mana tohunga i a ia, ko ngā karaipiture Karaitiana kē te pūtake ake o tōna Hāhi, ā, waiho hoki mā te Wairua Tapu me te kotahitanga o te iwi Māori i raro i te Atua me te Tiriti o Waitangi, te tangata e whakatau.

He wahine pakupaku noa a Mere Rikiriki. He hāmā nei te āhua o tōna moko, ā, he mea whiri hoki ngā makawe. Ko tāna nei whakaora i te tūroro, ko tā ngā rongoā Māori, me tā te ngākau whakapono. He wahine mōhio, he wahine mārama a ia ki te whaikōrero, ā, he tino pūkenga ki ngā karaipiture. Ahakoa rā āna kaiamuamu, tinitini tonu te nui o te tangata i tarea e ia te whakahui mai, ā, me te tokomaha anō o rātou e whakaatu ana i tō rātou pono, manawanui hoki ki tana kaha ki te whakaora tūroro.

Nō te tau 1912 te poropititanga a Mere Rikiriki tērā e puta ake he poropiti hou. He tautoko tāna i te poropititanga a Te Kooti o mua ake rā, mai i te hauāuru ka ara ake he kaiārahi hei whakahoki ake i te mana o te Māori. I te tuatahi, e pōhēhē kē ana tana kāhui, ko Rangi Māwhete, ko Panau Tamatai kē rānei tāna e mea ana. Kāti, nō muri kē tana whakatūturu atu ko tōna whanaunga tata tonu, ko Tahupōtiki Wiremu Rātana kē taua tangata, e mahi ana i runga i te whenua o tōna whānau i taua wā. Nō mua atu tana whakahua anō i ngā tama a Tahupōtiki, arā, i a Ārepa (Alpha) rāua ko Ōmeka (Omega), ēngari, he kaha rawa nō ngā wairua, i kore ai i kaha tōna ringa ki te pā atu, ki te iriiri rānei i a rāua.

Riro ana nā Mere Rikiriki i whakakaupapa te pūtake o ngā whakaakoranga a Rātana. Nāna nei a Tahupōtiki i tohutohu ā pakari noa, ā, i te mutunga mai tukua ana e ia tōna kaha ki te whakaora tūroro ki a ia; he haere tonu te mahi a Tahupōtiki ki te kite, ki te kōrero ki a Mere. Riro ana nā ngā waitohu me ngā whakakitenga, tae atu ki ngā tohutohu atu a Mere Rikiriki, te take i whakatika ai a Tahupōtiki ki te whakakaupapa i āna tikanga Karaitiana, me te tikanga nui anō hoki a te Tiriti o Waitangi. Nō muri ake i te tau 1918, nuku noa atu i te rohe o tōna iwi, hau ai te rongo o Tahupōtiki, arā, o te matakite, o te kaihautū me te tohunga whakaora tūroro. Nō te tau 1926 i haina ai a Mere Rikiriki i te kawenata a Rātana.

Nā Mere Rikiriki anō te kaupapa Māramatanga i whakahiwa ake, arā, ko tōna tikanga he whakakotahi kē i ngā tikanga Māori me ngā tikanga pono a te Hāhi Katorika. Inarā ko tā Rātana kē, he whakataha i te wā o mua, whakangaro atu i ngā mahi tapu o neherā, me te whakakore hoki i te mana o te tohunga. He mea ārahi, he mea tautoko tonu e Mere Rikiriki a Hōri Ēnoka, te kaihanga o te Māramatanga. Ko tētahi anō o ōna īngoa ko Māreikura. Hei tohu i te mana me te awe hoki o Mere Rikiriki, i tāpaetia atu ai e Kīngi Tāwhiao he haki māna, e mau nei te īngoa ko 'E Te Iwi Kia Ora'; kātahi te taonga matahīapo ko tēnei; ko ōna tino tohu ko Te Paki o Matariki, kei mua ake ngā mere e rua he mea whakawhiti te takoto. Hei tumu kaiwhakaatu anō hoki a ia ki a Rangi Māwhete, nāna nei i whai wāhi atu ai a Rātana ki te Rōpū Reipa o Aotearoa (New Zealand Labour Party), ā, meinga atu ana hoki ia hei mema ki runga i te Kaunihera Ture (Legislative Council) i te tau 1936.

Kei te mārama tonu ngā taonga tuku iho a Mere Rikiriki ki te Māramatanga me te kaupapa anō a Rātana, ngātahi hoki he raranga tahi. Huri noa i ngā kāinga Māori, puta noa i te motu, kitea ana te hohoutanga o tōna awe. Nō te 13 o Maehe 1926 i mate a ia i Parewanui. Ko tana tāne ko Īnia Te Rangi; ahakoa rā te pihi kore o te rito, riro ana nā ngā uri o ōna tungāne, nā Tāmati rāua ko Tīemi te kāwai i tuarā.


He whakaaturanga anō

Rārangi pukapuka

    Elsmore, B. Mana from heaven. Tauranga, 1989

    Henderson, J. M. Ratana. Wellington, 1963

    Macdonald, C. et al., eds. The book of New Zealand women. Wellington, 1991

    Obit. Wanganui Herald. 13 March 1926: 9


Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Tiwha Puketapu. 'Rikiriki, Ātareta Kāwana Rōpiha Mere', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 1996. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/3r22/rikiriki-atareta-kawana-ropiha-mere (accessed 3 May 2024)