Whārangi 1: Haurongo
Warbrick, Alfred Patchett
1860–1940
Nō Ngāti Rangitihi; he kaihanga poti, he kaitākaro whutupaoro, he kaiārahi tūruhi
I tuhia tēnei haurongo e R. F. Keam, ā, i tāngia tuatahitia ki Ngā Tāngata Taumata Rau i te 1993. He mea whakamāori nā Ngā Tangata Taumata Rau.
Nā Alfred Patchett Warbrick (ko tōna īngoa Māori ko Pātiti) te kōrerotanga ki te kaituhi hītori, ki a Hēmi Kāwana (James Cowan) i te tau 1934 mō tōna whānautanga. Ko tana kī, i whānau ia i te 24 o Pēpuere 1860, i te taha tonu o ngā wai mahana o Te Tarata, he tūāpapa mā kei Rotomahana. I reira tonu tana kaukauranga tuatahi. Ēngari, tērā anō tētehi kōrero, i whānau kē ia ki Matatā. Heoi, i noho tonu a ia i te taha o ngā waiariki o Te Arawa mō te roanga o ōna rā. Nō Ingarangi tana matua, a Abraham Warbrick. E ako ana hei tākuta i mua. Nō te tau 1849 ka tae mai ki Aotearoa kātahi ka whakatū i a ia hei kaihokohoko i te takiwā ki Matatā. Nō reira tana tūtakitanga ki a Rūhia Ngākarauna (Karauna), te tamāhine a Paerau Mokonuiārangi, te rangatira o Ngāti Rangitihi; ko tētehi taha ōna nō Ngāti Pourua. Hei tama tuarua a Pātiti mā te tokorua nei.
I akona a Pātiti i Ākarana (Auckland), i te kura Katorika i Takapuna, ā, i muri iho i te Rōpū Māori Wēteriana i Te Tātua (Three Kings) me te Kura o Matiu Mō Ngā Tamariki Tāne (St Mathew's Boys' School). Nō muri ka haere a ia ki te taha o tōna pāpā i Tauranga mō tētehi wā poto. Tekau mā whā ōna tau, ka tīkina atu ia e Te Mākarini (Donald McLean), te minita mō ngā take Māori, ā, ka whakanōhia hei tauira mā tētehi kaihanga poti o Ākarana, ko Charles Bailey te īngoa. Ka ako a Pātiti ki ngā mātauranga hanga poti mō ngā tau tekau, ā, i roto i te wā ka eke ia ki te taumata tumuaki mō ngā kaimahi a Bailey. I uru rawa ia ki ngā tākaro hoehoe waka, whakatere wakarā, whakangau me te whutupaoro. E rima rātau ko ōna tāina, tuākana i kōhitingia mō te 'New Zealand Native Team' o Niu Tīreni i te haerenga ki Peretānia i te tau 1888. Ka noho ko tana taina, ko Hōhepa (Joseph), hei kāpene.
Ka heke a Pātiti ki Te Wairoa i te tau 1885, pea. E rua ngā take i heke ai ia; tuatahi, kia haere tonu ōna mātauranga hanga poti i ngā moana o Rotorua; tuarua, ki te āwhina hoki i tana taina i a Hōhepa e tū ana hei reo mō ngā kerēme whenua a Ngāti Rangitihi. Nā Pātiti, ka oti he hōro mō te katoa ki Te Wairoa.
I te hūnga kino o Tarawera rāua ko Rotomahana i te ata pū o te 10 Hune 1886, i te ngaro kē a Pātiti rātau ko ōna hoa whakangau e toru i runga o Makatiti, i reira e taki whakaruru ana; kei te taha raki o te moana o Tarawera tēnei puke. Ko tō rātau whakaruru he pākorokoro noa iho nei. Nō te mutunga o te hū, ka puta ake ngā ihu o te tokowhā nei; kātahi ka haere a Pātiti ki Ōhinemutu. I reira ka tūtaki ia ki tana taina ki a Hōhepa me tētehi anō o rāua ki a Arthur. He maha ngā kāinga o Ngāti Rangitihi rāua ko Tūhourangi i te takiwā ki Tarawera me Rotomahana, ā, ka whakaaro te tokotoru nei ki te whakataki haere ki te tiro menā kei te ora tonu kua aha rānei. E whā ngā rā i muri mai, ka tae te rōpū whakaora, a Pātiti rātau ko Arthur mā ki Moura, ki Te Ariki mā runga poti. Rokohanga atu, kua matemate katoa. Pērā anō i Waingōngongo. Nō te awatea o taua rangi tonu rā, ko Pātiti tētehi o ngā hunga tango ake i a Tūhoto i tōna whare i ngaro rā i te paru i Te Wairoa; he tohunga kaumātua tēnei nō Tūhourangi.
E hia nei ngā wiki i muri mai, ka tae atu he tino kaituhi kōrero, ko J. A. Philp nō te Auckland Evening Star. Ko tana hiahia kia tirotirohia te rua i mahue iho i Rotomahana. Ka riro nā Pātiti i ārahi tohutohu haere. E taki heke atu ana rāua i tētehi o ngā rua itiiti, ka hū anō te rua matua. Kia mataku a Pātiti, kore rawa. Kātahi ka tirotiro haeretia anō tētehi puke teitei kāre i toru māero te tawhiti i Maunga Tarawera. Ka pānuitia ēnei rongo kōrero ki te ao, ā, nō muri i tana whakarewatanga i tētehi poti i Tarawera, kāre i roa, ka noho ko ia tonu hei kaiārahi mō ngā iwi i haere atu ki te tirotiro i ngā āhuatanga mīharo o te hū. I roto i ngā tau e hia nei, he nui ngā rōpū tāngata nāna i taki ki runga o Maunga Tarawera, ki te rua o Rotomahana, ā, ki ērā wāhi e hū ana i uta. Nō te tīmatanga, ka pāpouri a Tūhourangi ki a Ngāti Rangitihi e pokanoa ana ki te takahi whenua; ēngari, he poto noa iho te wā noho nei, ka kore noa iho.
Kore rawa a Pātiti i whakaae kua ngaro kē a Te Tarata rāua ko Ō-tū-kapua-rangi. He wā, kua werowero noa iho ia, kua uru rānei ki ngā kōrero ā-iwi mō rāua. Nō te tau 1903, ka tīmataria e te Tari Mō Ngā Tūruhi me Ngā Kāinga Hauora (Department of Tourist and Health Resorts) tētehi Haere Āwhio; ka kawea haeretia ngā tūruhi ki te mātakitaki i ngā wāhi i parawhenuatia e te hū i 1886; kātahi ka huri atu ki te tirotiro i te puia whakaharahara hou, i te ngāwhā i Waimangu. I whakatūria a Pātiti hei kaiārahi, hei kaiwhakahaere hoki mō ngā poti. I Ākuhata o te tau 1903, nā runga i te wero a tētehi, kātahi rāua ko tana hoa ka eke ki runga i te poti hoehoe haere ai i te moana e pupū ake ana te ngāwhāriki, ki te whakamātautau i te hōhonutanga. E toru wiki i muri mai, ka parekuratia a Hōhepa me āna tūruhi tokotoru e taua wai ngāwhāriki i te pahūtanga; he kaha rawa nō te tata atu.
E rua tekau tau te pakeke o Pātiti i tana moetanga i a Florence Sarah Mays i te 30 o Tīhema 1880 ki Te Kūrae-o-Tura (Devonport), arā, i Ākarana. He tamāhine a Florence nā tētehi kaihokohoko. Nō waenganui i ngā tau 1882 me te 1885, ka whānau ā rāua tamariki tāne tokotoru. Kāre e mōhiotia te rā i mate ai a Florence. Nō te moenga o Pātiti i a Ngāpuia Tūpara, ka whānau mai anō he tamaiti tāne i te tau 1893, 1894 rānei. I āhua nuku atu i te tokowhā ā rāua tamariki ko Georgina Te Rauoriwa Strew. He wahine tēnei i uru atu ki ngā mahi whakangahau i Te Whakarewarewa; i reira hoki ia e kaiārahi ana. Mate rawa ake, i 1953. Ko tētehi anō o āna wāhine, ko Iripu Edie Warbrick, i mate i te tau 1958.
Arā, atu anō ētehi kaiārahi i nui kē atu te rongo; he wāhine katoa. Ēngari he whāiti iho tō rātau rohe mahi. Nā te tangata hīkaka, nā te ngākau tangatanga, nā te manawaroa, ka eke a Pātiti ki ngā taumata o te kaiārahi i te puku o Te Ika-a-Māui. Kāre anō he tangata kia pērā i a ia te rite.
Noho tonu a Pātiti hei kaiārahi, ā, mutu noa tana mahi. Kāre i roa i muri mai, ka tuhituhia e Hēmi Kāwana ngā kōrero mō Pātiti mai i tana whānautanga; he mea tā i te tau 1934, ā, ka whakaīngoatia ko Adventures in geyserland. I mate a Pātiti i te 19 o Mei 1940 i te kāinga o Knox ki Tāmaki ki te hauāuru; i nehua ki Te Whakarewarewa.