Skip to main content
Logo: Te Ara - The Online Encyclopedia of New Zealand. Print all pages now.

Te Huruhuru

by Atholl Anderson

Biography

Ko Ngāi Te Ruahikihiki, ko Ngāi Taoka ngā hapū o Te Huruhuru. Nō te tau 1800 pea ia i whānau ai ki Kaiapoi. Ko Nuku tōna matua, ko Te Whakaaro tōna whaea, tokowaru ā rāua tamariki. I Kaiapoi pea tō rātou kāinga i mua atu i te karapotitanga o Ngāi Tahu e Ngāti Toa i raro i a Te Rauparaha i te tau 1831. I te tau 1833, i roto ia i ngā pakanga ki Ōraumoa, he wāhi tū tata atu ki Kaparatehau (Lake Grassmere). Nō reira ka haupapatia e Ngāi Tahu a Te Rauparaha. Ēngari i te roto o Hāwea kē pea tōna kāinga i tērā wā. I te whakapaunga o te tau 1836 ka puta a Te Pūoho-o-te-rangi me Ngāti Tama o Golden Bay ki te pakanga ki a Ngāi Tahu i Wanaka, i Hāwea; ka whakataui ngā mōrehu ka heke ki te takiwā o raro iho o Waitaki awa.

I te pūruatanga o te awa o Waitaki ki Te Awamoko, ko Te Puna-a-Maru (Georgetown) te kāinga o Te Huruhuru me tana iwi. I te ngutuawa o Waihao ki te raki tā rātou hōpuni mahinga tuna. E haere whaka-te-raki ana a Te Hōtereni (Edward Shortland) i te 10 o Hānuere 1844, ka peka ki Te Puna-a-Maru. Ko tana mahi he tatau i ngā Māori o Te Waipounamu. Nā te waipuke, ka whakaae a Te Huruhuru māna a Te Hōtereni e whakawhiti ki rāwāhi. Ka noho rāua ki te tatari kia mahia he puhau mō rāua. Ka tahuri a Te Hōtereni ki te patapatai i te āhua, i te takoto o te tuawhenua o Te Waipounamu. Ka whakamāramahia atu e Te Huruhuru te mapi o ngā roto, me te ara, me Ōkahu (Lindis Pass), kia puta atu ai ki ērā kōroto, arā ki Wanaka, ki Hāwea, ki Wakatipu. Ka kōrerohia e ia ngā kāinga nohonoho, tae atu hoki ki te kōkiritanga a Te Pūoho i a Ngāi Tahu.

Hei tā Te Hōtereni, ko Mōkehe te wahine a Te Huruhuru, ko Te Urukaio tā rāua tama, 13 ōna tau. He tino rangatira a Te Huruhuru, he tangata manaaki, atawhai. Ka ngaro atu a Te Hōtereni, ka puta ake a Pīhopa Herewini (G. A. Selwyn) ki Waihao i te 17 o Hānuere. E whakarunga ana a Te Herewini. Ka kai tahi rāua. He tuna te kai. Ka tukuna e te pīhopa he pukapuka hei koha mō ngā manaakitanga a Te Huruhuru. Ka whakaae hoki a Te Huruhuru māna e whakawhiti atu te ope a Te Herewini. I pērā anō ngā whakaaro o Te Herewini i ō Te Hōtereni rā, arā he tangata pārekareka rawa atu a Te Huruhuru.

Kei te pito whakawaho o Waitaki awa ko Te Puna-a-Maru, ko Tauhinu, ko Tamahaerewhenua, ko Te Akataramea. Ko ngā kāinga nohonoho o Te Huruhuru mā ēnei i ngā wā mahi kai. Ēngari i Waikouaiti tōna tino kāinga ake. Nō te marama o Oketopa 1848, i tae atu ai a Te Tipa (W. B. D. Mantell) rāua ko Taiaroa. Ko te haere mai he whakarāhui i ngā whenua o Waitaki. He mea whakatauangi ēnei mō Ngāi Tahu, i te wā i hokona ai e rātou te poraka o Waitaha. E māuiui ana a Te Huruhuru i te tarutawhiti. Kore ana i taea te haere hei hoa mō ngā kairūri. Ka kite iho a Taiaroa i ngā pukapuka karakia a ngā hāhi huhua, me ngā reta i te reo Māori i roto i te whare o Te Huruhuru. Ka tupu te whakaaro he Karaitiana pea ia, ā, he tangata mātau ki te pānui pukapuka, ki te tuhituhi hoki.

Taka rawa atu ki te tau 1853, kua kī a Te Tipa kua mutu te āwhina a Te Huruhuru i a rātou he iti rawa nō ngā whenua i rohea mōna. Ka mutu ka whakapaengia ko rāua ko Te Rakitāwine o Tauhinu i te tope i ngā rākau o te wao tapu a Tāne, ka waiho noa kia pirau, hei whakataratara i te kāwanatanga. I taua tau anō, ka nuku a Te Huruhuru me te nuinga o te iwi o Waitaki ki Te Waimatemate (Waimate). Ka mahia he kāinga hou ki Turekawa, i te uru o te awa o Waimate. E 40 ki te 50 rātou, e 25 ō rātou whare i hangaia ki te kiri amoko.

I Hūrae o te tau 1854, ka peka a Michael Studholme kia kite i a Te Huruhuru i Te Waimatemate. I ahu mai i Ōtautahi (Christchurch), e haere ana ki te kimi whenua hei whakatipu hipi. Ina ana kōrero mō Te Huruhuru: 'he tangata ātaahua, he moko paruhi. Ko tōna rae, he whānui, he roa. Pīataata ana ngā kanohi, hāngai tonu te titiro'. Ahakoa kua pararaihatia atu i te hope, 'mahea noa tana whakahaere i tōna iwi, i tōna pā'. I tōna matenga i te tau 1861, i kīia e 60 ōna tau. Kei te urupā Māori kei Point Bush e tāpuke ana. Kei kō tata tonu atu, ko te kōwhatu whakamaharatanga ki a ia. Nō te tau 1934 kē i whakaarahia ai. Ā, he puke keokeo kei Hunters Hills i tapaina hoki ki a Te Huruhuru. Kotahi tana uri, he tama, ko Tīhema Te Huruhuru.


He whakaaturanga anō

Rārangi pukapuka

    Greenwood, W. Te Waimatemate. [Waimate, 1986]

    Shortland, E. The southern districts of New Zealand. London, 1851

    Studholme, E. C. Te Waimate. Wellington, 1940

    Taylor, W. A. Lore and history of the South Island Maori. Christchurch, 1952


Me pēnei te tohu i te whārangi:

Atholl Anderson. 'Te Huruhuru', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 1990. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/1t37/te-huruhuru (accessed 7 May 2024)