Skip to main content
Logo: Te Ara - The Online Encyclopedia of New Zealand. Print all pages now.

Mōrete, Maraea

by R. De Z. Hall

Biography

E ai ki te kōrero, i whānau a Maraea Mōrete i te 24 o Hūrae 1844 ki Whakaari, e pātata ana ki Tāngōio i roto o Te Matau-a-Māui (Hawke's Bay). Ki tētahi kōrero ko Waikōkopu ki Te Māhia kē te wāhi i whānau ai ia. Ko Puihi rāua ko William Morris ōna mātua. Ko Maria Morris anō tētahi o ana īngoa. He wahine whai mana a Puihi nō Te Aitanga-a-Māhaki, ngā iwi o te mānia ki uta o Tūranga (Gisborne). Ko William Morris, he tangata Airihi i whakawhiti mai i Poihākena (Sydney), New South Wales, ki Aotearoa nei i te tau 1837 pea. I te teihana patu tohorā a J. W. Harris o Tūranganui-a-Kiwa (Poverty Bay) a ia e mahi ana, ā, i muri iho, i Te Matau-a-Māui, me te whakahaere anō i tana toa hokohoko. I tukuna tā rāua mātāmua a Maraea ki te kura a te Rōpū Māori Wēteriana (Wesleyan Native Institution), i Ākarana (Auckland). Nō te tau 1856, ka mate a Puihi. Nō te hokinga mai o Maraea ki tana pāpā i te tau 1861, ka whakatika, ka noho kē mai i te iwi o tana whaea i Tūranga. Nō te tau 1863, ka moe i tana tāne i a Pera Taihuka, nō ngā kāwai rangatira. He tangata piri pono ki te Mīhana Mihinare i Waerenga-a-Hika.

I te tau 1865, he pākaha mai nō te Pai Mārire, ka riro te nuinga o ngā tāngata o Te Aitanga-a-Māhaki ki te whawhai. He wā, i whai rawa a Maraea rāua ko Pera i te kaupapa Pai Mārire. Ki a Maraea he tikanga whakawai. Kāore a ia i aro atu, ka whakarērea e ia.

Kātahi rāua ka heke ki Matawhero i te awa o Waipaoa, ka noho i te kāinga o Wī Pere mā. I te marama o Noema 1868, ka patua e ngā tāngata a Te Kooti te hunga Pākehā e noho ana i ngā whenua i runga atu o te awa. Tūpono noa tētahi o ngā tira whawhai ki a Wī Pere mā, ka hopukina a Maraea rāua ko tana tama me ētahi atu anō o rātou. Ko te nuinga i hohoro atu. I te urunga mai o Pera ki ngā mauhere, ka whakahaua e Te Kooti kia patua rātou ko tētahi whānau anō. Ko Maraea rāua ko tana tama i puritia ki te puni wāhine herehere. E rua wiki i muri mai ka mau herehere ko Wī Pere mā. I te kakaritanga ki a Te Kooti i Mākāretu omaoma atu ana ngā herehere. Ko Maraea tonu te kaiārahi i tōna rōpū. Ā, i te ngahere ka tūtaki atu ki a Wī Pere mā. E rima ngā rangi e rere ana ka puta. Ka tae ki te kōanga o muri mai ka karangahia a Maraea ki te Kōti Matua (Supreme Court) i Pōneke (Wellington) hei kaiwhakaatu i te whiunga o ngā tāngata a Te Kooti i mau hereheretia e te kāwanatanga.

Taka rawa ki te tau 1869, ka tū a Maraea i te Kōti Whenua Māori i Tūranga, ki te pupuri i ngā whenua o tōna whānau. He whenua nui tonu tōna i whakahaerengia ai – mai i te mātāpuna o Waipaoa, heke noa ki ngā mānia o Tūranga. Ka mau i a ia te whenua, ka haere ake ana tungāne me ana tāina ki reira nohonoho ai.

I whakaahuatia a Maraea e mau ana i ana kākahu Māori, kākahu Pākehā hoki. He wahine mau moko. Nō ngā tau o muri atu i 1860 pea ngā whakaahua nei. Nō ērā wā i te tau 1873 ka whānau te tama a Maraea rāua ko J. B. Poynter. He tangata mahi pāmu tērā. I ngā tau o muri mai, ka tahuri a Maraea ki te whakapapa i ngā kōrero, mai i te wā i haere ai a ia ki te kura, tae noa ki tōna rerenga i a Te Kooti. I whakaurua ētahi o ngā whakahaere a te Pai Mārire, me te wā o tōna hereheretanga. Taka rawa atu ki ērā wā i te 1890 ka huri a Maraea ki te Ope Whakaora (Salvation Army). Ko tōna kāinga i Ruangārehu i Te Karaka, i runga i ngā whenua o tōna iwi. He wera nōna i te ahi, i mate ai i te 8 o Oketopa 1907. Ka tāpukena ki te taha tonu o tōna whaea o Puihi i te urupā o te iwi i Waerenga-a-Hika. E rua ngā minita Mihinare whakahaere i ngā karakia tuku, kotahi i te reo Māori, kotahi i te reo Pākehā. Ko te poroporoaki nā te āpiha o te Ope Whakaora.


He whakaaturanga anō

Rārangi pukapuka

    Mackay, J. A. 'Notes on early settlers in Poverty Bay'. MS Papers 1006. WTU

    Morris, M. Reminiscences. MS Papers 2296. WTU


Me pēnei te tohu i te whārangi:

R. De Z. Hall. 'Mōrete, Maraea', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 1990. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/1m54/morete-maraea (accessed 30 April 2024)