Whārangi 1: Haurongo
Hine-i-paketia
fl. 1850–1870
Nō Ngāti Te Whatuiāpiti, nō Ngāti Kahungunu; he ariki
I tuhia tēnei haurongo e Angela Ballara, ā, i tāngia tuatahitia ki Ngā Tāngata Taumata Rau i te 1990. He mea whakamāori nā Ngā Tangata Taumata Rau.
Ko Hine-i-paketia tētahi o ngā rangatira o Te Matau-a-Māui (Hawke's Bay), me te rohe atu ki te tonga, ki te tāwhārua o Manawatū, i te rau tau mai i 1800. I whakatarangia ia i ngā huihuinga e ngā rangatira whai mana. Kāore ia i wehi ki te whakaputa i ōna whakaaro i ngā hui, ā, ko tōna īngoa tonu te tuatahi i whakamaua ki ngā pitihana ki te Kāwana.
Ko tōna arikitanga i takea mai i tōna pāpā me tōna whaea ngātahi. Ko ia te mātāmua o ngā tamariki a Hihipa-ki-te-rangi, i heke ure pūkaka mai rā i ngā tama mātāmua, hoki rawa atu ki a Tamaiawhitia, ki a Te Rangikoiānake me Te Whatuiāpiti. Na, ko tana wahine, ko Te Huhuti, te hono ki a Tāraia I me Kahungunu. Ko Hineiwahia, te whaea o Hihipa-ki-te-rangi, te hono o Hine-i-paketia ki ngā iwi o Te Wairarapa, arā, ki a Ngāti Kahukura-awhitia me Ngāti Moe. He uri a Hine-i-paketia nō ētahi iwi nā ō rātou moemoenga i waenga i a rātau anō i mutu ai tētahi pakanga roa a ngā whakatupuranga maha o Ngāti Te Manawakawa, o Ngāti Te Rēhunga, o Ngāi Tahu me Rangitāne. Nā ēnei hononga ōna i kaha ai tōna awe i roto i ngā uri o ēnei iwi, me te whakamana anō hoki i tāna kokoraho ki ngā poraka whenua mai i te awa o Ngaruroro ki te awa o Manawatū. Ko tōna tipuna wahine, ki te taha o tōna whaea, ko te tuahine o Te Uamairangi, te tino rangatira o Ngāi Te Ūpokoiri.
Ko ngā tau tuatahi o te rau tau 1800–1899 te wā i whānau ai a Hine-i-paketia; ko tētahi o ōna īngoa ko Ani. Nā ngā pakanga me ngā urutomokanga a ngā iwi o waho o tōna rohe i whakanoho pāhekeheke te wā o tōna whanaketanga. Nā te mea ko ia te kawa ki te mana ariki o ngā rohe whānui tonu, ka tiakina ia e ōna iwi. I ngā tau tuatahi o te tekau tau mai i 1820, ka mauria whakararotia ia e Te Pareihe, te kaingārahu o Ngāti Te Whatuiāpiti, ki Nukutaurua i Te Māhia, kia ora ai ia i ngā whakaeke a Waikato. Ko te whakaaro i noho punanga ia ki reira, ā, tae noa ki te hohoutanga o te rongo.
Ko 1838 pea, te tau i tīmata ai ngā iwi o Heretaunga ki te hokihoki ki ō rātou kāinga. He iti ngā tuhituhi mō Hine-i-paketia i te tekau tau mai i 1840, ēngari, tae rawa ake ki ngā tau tōmua o te tekau tau mai i 1850, kua kaha kē te awe o tōna mana i roto i tōna iwi o Heretaunga. I noho ia mō tētahi wā i Poukawa, ki te tonga o te awa o Ngaruroro. I whakaīngoatia ia e ngā manuhiri tuatahi ki Heretaunga ko 'te Kuini', ā, i runga i tōna tūranga ariki, ko ia tētahi o ngā Māori tuatahi i taua rohe ki te whiwhi hōiho.
I te Tīhema o 1850, ka tae atu a Te Mākarini (Donald McLean), te kanohi o te kāwanatanga, ki roto o Heretaunga ki te whakarite i ngā hokonga whenua mā te Karauna mai i ngā Māori e hiahia ana ki te hoko. I a ia e ahu whakarua atu ana i te tāwhārua o Manawatū, ka tae mai te kōrero ki a ia, ka whakaae ngā rangatira o Heretaunga ki te hoko i tētahi poraka whenua nui tonu. I te 14 o Tīhema ka hui rātau ki Waipukurau. Ko te ia o ngā kōrero a ngā rangatira e pai ana ki te hoko i tētahi wāhanga o ō rātau whenua, ēngari, tae rawa ake ki te 16 o Tīhema kua mārama ki a Te Mākarini kei a Hine-i-paketia kē te kōrero whakamutunga. Ko Te Hāpuku, te hoa haere o Te Mākarini, ki te toro atu i a Hine-i-paketia i Pātangata, i te awa o Tukituki, i raro iho i Waipāwa. I taea e Te Hāpuku te mea atu ki a Hine-i-paketia kia whakaae kia hokona tata ana ki te 300,000 eka. Nō muri mai ka mōhiotia tēnei hokonga ko te poraka o Waipukurau.
I te huinga o ngā iwi o Heretaunga i muri mai ki te whiriwhiri i te utu mō taua poraka, ka whakamāramatia e Hine-i-paketia te take i whakaae ai ia ki taua hoko. I pūkeke ia ki te hoko i ōna whenua nā te mea he akeake i nāianei. Ko ngā manu, me ērā atu momo kai, ngā hua o te whenua, kua ngaro kē i ngā kararehe whakakakao i mauria mai e tauiwi. Ko tōna hiahia kia nohoia taua whenua e te Pākehā, kia taea ai e tōna iwi te whakatū kaupapa hokohoko 'mō ngā taonga hei painga mō ngā kaumātua tae atu ki ngā kōhungahunga'.
Ka haere tonu ngā whakarite hoko mō te poraka. Ko tā ngā rangatira e hiahia ana e £20,000; ko te whakautu a Te Mākarini e £3,000. He roa te kauwhau a Te Hāpuku ki a Te Mākarini mō te nui me te uara o te whenua. I muri mai, ka tuhi ia ki a Kāwana Hōri Kerei (George Grey) mō te iti o te utu i tāpaetia e Te Mākarini. 'Kāore mātau i pai ki tēnei, kāore hoki tō mātau Kuini, a Hine-i-paketia, i pai.' I whakarārangitia e Te Hāpuku ngā īngoa o rātau e whai wāhi ana ki taua reta, ā, ko te īngoa o Hine-i-paketia tonu kei runga rawa. I te mutunga, e £4,800 te utu i puta ki ā rātau.
I muri i tēnei hokonga, ka ū tonu a Hine-i-paketia ki ōna whakaaro ki te hoko i ōna whenua. I whiwhi ia ki tētahi wāhanga o ngā hua mō ngā mano rau eka i hokona. Nā ōna pākanga ki tēnā, ki tēnā hapū i uru atu ai ia ki ngā mahi hoko i ngā whenua, mai i te mānia o Heretaunga, ka rere pērā ki te raki o Te Wairarapa, ā, tae atu hoki ki ētahi wāhanga o te paemaunga o Ruahine. I ētahi o ngā hokonga nō Ngāti Te Whatuiāpiti ia, i ētahi anō nō Ngāti Te Rangikoiānake, nō Ngāi Tahu, nō Ngāti Kahungunu. He maha ngā āhua o tōna waitohu. Ko ēnei ētahi: ko Kuini Hineipaketia, ko Te Hei Hineipaketia, ko Hinepaketia Te Rangi, me Hineipaketia Te Kuini.
Ko ētahi o ngā hokonga i roto nei ia i whakaaetia i muri, i te wānanga tahitanga o te hunga nō rātau ake aua whenua. Ēngari, ko ētahi atu anō o ngā hokonga, arā, ko ngā poraka i hokona i te tau 1854, ko Hine-i-paketia, rātau ko ōna tungāne ko Te Hāpuku me Hōri Niania Te Aroatua te tokotoru, nāna te kaikaiwaiū kia hokona hunatia. I ētahi wā ko Pōneke (Wellington) te wāhi i whakatakotoria ai ā rātau kaikaiwaiū. Ko ētahi o ēnei hokonga i whiriwhiria hunatia e Hōri Niania. Ko ngā hua i moumouhia. Ko ngā tāngata nō rātau ake te whenua i waiho kia noho kūare ki aua hokonga. Ko ētahi o aua whenua ko ngā poraka o Tautāne me Ruataniwha.
Nā ēnei hoko huna i te tau 1854, ka tipu te pakanga i waenganui i a Te Hāpuku rāua ko Kurupō Te Moananui i Te Pakiaka, he uru rākau e tata atu ana ki Whakatū. I tīmata mai te whawhai i te tau 1857. Ko ngā tautohetohe mō te poutokomanawa o te whare o Hine-i-paketia i Te Pakiaka tētahi o ngā tino pūtake o taua pakanga. I hinga i reira te hoa tāne o Hine-i-paketia, arā, a Pūhara (Pūwhara) Hawaikirangi, ā, ka hinga ngā kaiāwhina o Hine-i-paketia i taua pakanga, ka meinga kia taui ki Poukawa.
Ahakoa tēnei hinganga, kāore i whakamutua e Hine-i-paketia me ōna tungāne tā rātau mahi hoko whenua. Ko te poraka o Whenuahou, neke atu i te 3,000 eka te rahi, he wāhanga nō te poraka o Umuopua, i hokona e Hōri Niania rāua ko Hine-i-paketia i te tau 1854. I whakahētia tēnei hoko e Hēnare Matua e ngārahu nei i te iwi o Pōrangahau; e inaki ana ā rātau nei kokoraho i a Niania rāua ko Hine-i-paketia. Nō muri mai, ka kitea he mea āta rūri mārika e Niania te rohenga, ki te rāwhiti o te rohenga tika. I te hokonga o te poraka o Ōmarutairi i te tau 1859, ka rāhuitia 1,000 eka mō Niania rāua ko Hine-i-paketia. I muri mai, ka whakahētia noatia tēnei hokonga e te hunga he rahi ngā pānga ki taua whenua. Ka tipu te tini raruraru mō te katoa e whai wāhi ana.
Ahakoa ngā pukuriri o ētahi atu, i ū tonu a Hine-i-paketia ki āna kaupapa hoko whenua. Rite tonu te puta o tōna īngoa i ngā tohatohanga a te Kōti Whenua Māori mai i te tau 1865. Ko ētahi o āna hokohoko whenua i āta tirohia e te kōmihana uiui i ngā whenua hoko i Te Matau-a-Māui, i ngā tau 1872–73. Ka mutu tonu ngā kōrero mō Hine-i-paketia. Kāore he kōrero mehemea ia i whai uri. I moea e ia a Puhara (Puwhara) Hawaikirangi. Ko te rā me te tau o tōna matenga, kāore i te mōhiotia.