Kōrero: Ngāti Rongomaiwahine

He tipuna wahine whai mana a Rongomaiwahine, ko ōna uri whakaheke ko te iwi o Ngāti Rongomaiwahine. Nā te mana nui o tō rātou tipuna ka mau tonu te tuakiri o Ngāti Rongomaiwahine. Kei Te Māhia i Te Tai Rāwhiti o Aotearoa ngā taunga ika rahi o Ngāti Rongomaiwahine. Maha ngā wāhi tapu e pā ana ki te tohorā, tae rawa ki te puke Te Ara-a-Paikea, he āhua rite ki te tohorā.

He kōrero nā Mere Whaanga
Te āhua nui: He pare e tohu ana i a Rongomaiwahine

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Rongomaiwahine

Ko Rongomaiwahine te tipuna o te iwi o Te Māhia. I moe rāua ko te kaiwhakairo a Tamatakutai, engari nā te kaha pīrangi o Kahungunu ki a ia, ka kakai ia ki te whakamate i a Tamatakutai kia riro a Rongomaiwahine ki a ia. I te wāhi whawhati ai ngā tai kei waho ake o Te Māhia, ka toremi a Tamatakutai. Ka moe a Rongomaiwahine i a Kahungunu, te tipuna o Ngāti Kahungunu. Tokorima ā rāua tamariki.

Ngā rawa me te whakamahi i te whenua

I mua i te taenga mai o te Pākehā, i whai oranga a Ngāti Rongomaiwahine i ngā kai o te whenua me te moana. Kikī ana ngā wai i ngā kai pēnei i te mātaitai, te karengo, te tuna, te īnanga. I ngā tekau tau o 1830 me 1840, tū ana he teihana patu tohorā ki Te Māhia. I te katinga o ngā teihana patu tohorā ka puta tonu a Ngāti Rongomaiwahine ki te patu tohorā. He nui ngā rawa me ngā rākau ki uta. I tēnei wā, kei te pāmu hipi, kau ki Te Māhia. Kua whakatūria Te Kaitiaki o Te Whānau o Rongomaiwahine hei tiaki i ngā rawa o te rohe hei painga mō ōna uri.

Ngā wāhi nui

Kei Te Māhia ētahi wāhi nui i roto i ngā kōrero o ngā iwi. Ko tētahi o ngā wāhi tino tapu o te takiwā ko tētahi puke e rite ana tōna āhua anuanu ki te tohorā; kei te uru o te kūrae tētahi hiwi, a Taupiri, ko te hau ka pupuhi mā tētahi kōhao kei tōna tihi e rite ana ki te tangi o te tohorā. Ko ētahi anō wāhi o te kūrae nei e nui ana te kōrero, pūrākau, pēnei i te kōrero mō Te Wai Whakaata a Tūtāmure, te hōpua whakaata i kite ai a Tūtāmure i tōna ake āhua me tana whakaae ehara, ko tana teina te mea o rāua e tika ana kia moe i a Tauheikurī, te tamāhine a Rongomaiwahine.

Tatū ki te tau 2013 neke atu i te 4,000 ngā uri o Ngāti Rongomaiwahine.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Mere Whaanga, 'Ngāti Rongomaiwahine', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngati-rongomaiwahine (accessed 28 March 2024)

He kōrero nā Mere Whaanga, i tāngia i te 8 o Pēpuere 2005, updated 10 o Pēpuere 2015