He korero whakarapopoto
Ko te tangihanga te tikanga whakahaere a te Māori mō te tangi i ngā mate. I roto i te wā, kāre e nui ngā rerekētanga. Ka whakarite te tohunga tūpāpaku i te tūpāpaku i mua i te kawea o te tūpāpaku ki te marae. Ka pōwhiritia ngā manuhiri, ā, ka whakawhitiwhiti ngā whaikōrero. Whai muri i te tanumanga o te tūpāpaku ki te urupā, ka takahi te minita, te tohunga rānei i te whare kia whakawāteangia ngā tapu o te mate. He wā ka kawea ngā whakaahua o te tangata mate ki marae kē, kia pai te tangi o ērā hunga kīhai i tae ake ki te tangihanga.
Hine-nui-te-pō
Ko Hine-nui-te-pō te atua o te mate; i whakamātau a Māui te ngōki mā roto i a ia hei patu i te mauri ō mate. Ka hinga ia, ā, e mate tonu nei te tangata.
Ko Aituā tonu tētahi whakatinanatanga o Mate.
Ngā tikanga tangihanga
Inā e tata mate ana te rangatira, kua tuku ia i tana ōhākī, arā he kōrero whakamutunga ki te iwi he nui hoki mō te āhua ki te whai utu.
Ka pania te tūpāpaku ki te kōkōwai me te hinu, ā, ka whakanōhia kia tau te kauae ki ngā pona. Kua tākaitia ki te whāriki me te korowai.
Ka whaikōrerotia te tūpāpaku me te mea nei e ora tonu ana.
Ko te tikanga kia matapopore tonu te whānau pani, kia kaua hoki e pā ki te kai. Ka mau te tangata i te pare kawakawa ki te māhunga.
Ka nehua te tūpāpaku, ā, nāwai rawa, ka tīkina mai. Kātahi ka warua ngā kōiwi, ā, ka tuhia ki te kōkōwai. He mea huna e ngā tohunga ngā kōiwi kia kore rawa e takahia.
Tangihanga i ēnei rā
I ēnei rā, kei roto kāwhena te tūpāpaku, e tīraha ai ki runga marae, ki roto wharenui, ki te poho ā-whare, ki roto whare mate anō rānei.
Kia tō te rā ka kai te whānau pani, kia hoki rā anō te manuhiri.
Ka manaakitia te tangata kia whakaputa i ōna aroha. He wā ka rīriri mō te take ki hea takoto ai te tūpāpaku. Ka noho tēnei hei whakanui i te mana o te tangata kua mate.